tag:blogger.com,1999:blog-55697958972679028372024-03-06T01:27:05.708+04:00cografiya.bizAzərbaycanın ən böyük Coğrafiya jurnalıUnknownnoreply@blogger.comBlogger826125tag:blogger.com,1999:blog-5569795897267902837.post-31488658576831179572019-08-27T12:01:00.000+04:002019-08-27T12:01:09.062+04:00Heyratamiz Amazon meşələri<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Planetimizin ağciyəri adlandırılan Amazon meşəliklərləri dünyanın ən zəngin bitki örtüyü və heyvanat aləmi malikdir Cənubi Amerikada, yəni Braziliya, Kolumbiya, Peru və Venesuela kimi ölkələrin ərazisində Amazon adlı geniş, təbii bir bölgə yerləşir. </span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh-oYDnXqVTDHVNlZBYSztwppJTr4fDEfUc_PqhFD8L0cnyJFcYrY7miomDhvaV455CZDeGe9mKs1blo3z4kgPkPkWJREgbR1XN_JJjVtJEdAO5KZlVKP7gc9hcvQMy9P_8K-Ya7e1CmW0/s1600/amzon2.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="654" data-original-width="1100" height="377" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh-oYDnXqVTDHVNlZBYSztwppJTr4fDEfUc_PqhFD8L0cnyJFcYrY7miomDhvaV455CZDeGe9mKs1blo3z4kgPkPkWJREgbR1XN_JJjVtJEdAO5KZlVKP7gc9hcvQMy9P_8K-Ya7e1CmW0/s640/amzon2.jpg" width="640" /></a></div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Bölgə dünyanın ən böyük çayı olan Amazon çayının hövzəsində yerləşir. Amazon çayının uzunluğu 6400 км km təşkil edir (Braziliya Milli Kosmik Araşdırmalar Mərkəzinin hesablamalarına görə isə bu rəqəm 6992-dir). Hövzəsinin sahəsi 7180 min км²-dir. Çay And dağlarından başlanğıcını götürərək mənsəbdə 100 min km2-dın artıq sahəyə malik delta əmələ gətirərək Atlantik okeanına tökülür. Çayın çoxlu sayda qolları vardır. Onlardan təxminən 20-inin uzunluğu 1500 m-dək uzunluğa malikdirlər. Ən böyük qollarından Jurua, Madeyra, Tapajos, Şinqu, Tokantins, İsa, Japura, Riu-Neqru və s. göstərmək olar.
Çayın böyük bir hissəsi Braziliyaya məxsusdur. Boliviya, Peru, Ekvador və Kolumbiya ərazilərindən isə çayın qərb hissəsindəki qolları axır. </span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjcSFHuDput02B42HMndLqiJ1ZdXOxsZer2-lMktsy8eRgoxrv_kf2-nrojcze7RilYoiZWtt-oWqxr-uKBur_6A8w8lwNU5fmk65kMQ686OXSKzQLl3A-POzhVZByjW_HMnK0SaZyvUYk/s1600/amazon1.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="800" data-original-width="800" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjcSFHuDput02B42HMndLqiJ1ZdXOxsZer2-lMktsy8eRgoxrv_kf2-nrojcze7RilYoiZWtt-oWqxr-uKBur_6A8w8lwNU5fmk65kMQ686OXSKzQLl3A-POzhVZByjW_HMnK0SaZyvUYk/s640/amazon1.png" width="640" /></a></span></div>
<br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"> Amazon meşələri “planetin ağciyərləri” adlanır. İqlimi tropik rütubətlidir.
Amazon meşələrində məskunlaşma təxminən 11 min il bundan əvvəl başladı və bu arxeoloji ekspedisiyaların nəticələri ilə sübuta yetirilir. İlk böyük qəbilələrin məskənləri 13-cü əsrin əvvəllərində meşə ilə çayın sərhəd zolaqlarında əmələ gəlməyə başladı. Avropalıların ayağı yalnız 16-cı əsrin ortalarında Amazon torpaqlarına dəydi. İlk bura gələn isə Amazonun adını tarixə yazdıran Fransisko Orellana olmuşdur.
Əfsanəyə görə, Avropalılara Latın Amerikasının bu geniş ərazisinə bu adını verməyə o səbəb oldu ki, ekspedisiya əsnasında İspaniyalılar bir vəhşi tayfanın qadınlarının məhz qədim yunan mifologiyasındakı "Amazon" qadınları kimi döyüşkən mübariz olmaları idi. </span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Amazonun şiddətli qonaqpərvərliyi Amazonu tədqiqatçılar heç vaxt qonaqpərvər bir yer kimi hesab etməmişdi. Bu torpaq çox sayda çağırılmamış qonağın həyatına son qoyub; bəziləri yerli qəbilələrin qurbanı olub, bəziləri tropik xəstəliklərə tutularaq canını verib, bəziləri isə insan ayağı dəyməyən sıx cəngəlliklərdə yolunu itirərək, yemək və ya içməli su əldə edə bilmədiyinə görə ölmüşdür. </span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><b><br /></b></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><b>Amzonda elmi kəşflər </b></span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Bununla yanaşı, ərazinin öyrənilməsi ilə bağlı elmi işlərin aparıldığı illərdə bir çox həqiqətən qiymətli kəşflər edilmişdir. Belə ki, məsələn, Amazonda rezin ağacının böyük ehtiyatları tapılmışdır. Buradakı 40 mindən çox bitki aşkar edilmiş və araşdırılmışdır ki, bunların bir çoxu nadir xüsusiyyətlərə malikdir və ciddi xəstəliklərlə kömək edə biləcək bahalı dərman preparatlarında istifadə olunur.</span><br />
<table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="float: right; margin-left: 1em; text-align: right;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhPgLZTogTc3xj6lVB4zPSgefHeEHqR9y3MGphhjGTkYkEAGQst2a8RrAk1BV8gTDoINswusRNMpdY916sM0Oq3QDUYKWoWhvLPdhlQ-_VJAW9udNkcw0PBxvAQ9PgiGgdKlKiAwDl28As/s1600/amazon3.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; margin-bottom: 1em; margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="600" data-original-width="800" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhPgLZTogTc3xj6lVB4zPSgefHeEHqR9y3MGphhjGTkYkEAGQst2a8RrAk1BV8gTDoINswusRNMpdY916sM0Oq3QDUYKWoWhvLPdhlQ-_VJAW9udNkcw0PBxvAQ9PgiGgdKlKiAwDl28As/s320/amazon3.jpg" width="320" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><div class="MsoNormal">
<b>Bald uakari</b><o:p></o:p></div>
</td></tr>
</tbody></table>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span><div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Amazon çayı həm də qədim dövrlərdən qalma piraniya balıqlarına da sahiblik edir. Bəzi mənbələrdə bu vəhşi balıqların timsaha kütləvi şəkildə hücum edib onu yedikləri də deyilir. Yaxın illərdə isə, hətta meşənin dərinliklərində sivilizasiyadan tamamilə təcrid olunmuş qəbilə ictimai quruluşunda yaşayan insanlara belə rast gəlinmişdir. Onların müasir həyatla heç bir əlaqəsi olmadığından, tədqiqatçılar nə onlarla, nə də onların yaşadığı yaxın ərazilərlə bağlı araşdırma aparmamaq qərarına gəlmişlər. Çox təəssüflər olsun ki, bu cür zəngin təbiət günü-gündən məhv olmaqdadır. İnsan oğlunun əli dəydiyi yerdə mütləq nəsə baş verməlidir. Elə bu meşəlik ərazilərin də hər keçən gün azalması dünyada oksigen ehtiyatlarının da xeyli miqdarda azalmasına, əvəzində karbon qazlarının çoxalmasına gətirib çıxarır. Braziliyanın xarici dövlətlərə xeyli miqdarda borcu olduğundan o, borcun ödənilməsi üçün meşəliklərin qırılıb satılmasını çıxış yolu kimi görsə də, bir çox dövlətlər, habelə yaşıllığın qorunması üzrə ixtisaslaşmış təşkilatlar buna ciddi cəhdlə qarşı çıxır. Amazon meşələrini əhatə edən mif və əfsanələr, bir çoxları üçün bir ilham mənbəyidir - filmlər çəkilir və bu yerlər haqqında kitablar yazılır.<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhznIHewvs1m5V1olAjE25qFlrdMSococRjTjaIe6hyca9OvpYjwKrCbUQV9vPFqBZ0ZYsBLVePcipIV7MklgNyTjILNo0gMeeA2OwDgTNECqAx7IncMJOrqe2D9UX7aAGj-R0rtR99gn4/s1600/mazon4.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="533" data-original-width="800" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhznIHewvs1m5V1olAjE25qFlrdMSococRjTjaIe6hyca9OvpYjwKrCbUQV9vPFqBZ0ZYsBLVePcipIV7MklgNyTjILNo0gMeeA2OwDgTNECqAx7IncMJOrqe2D9UX7aAGj-R0rtR99gn4/s640/mazon4.jpg" width="640" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><b>Silahlı (güllə) qarışqa<br /><br /></b></td></tr>
</tbody></table>
</span></div>
</div>
Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5569795897267902837.post-33375423251713518262019-08-21T16:42:00.003+04:002019-08-21T23:31:16.155+04:00HEYVANLAR ZƏLZƏLƏLƏRİ ÖNCƏDƏN XƏBƏR VERƏ BİLƏRMİ?[full-post]
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
<div class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><i>İtlər ulaşır və mal-qara mələşirsə, siçanlar küçələrdə
qaçışır və naqqa balıqları sudan kənara sıçrayırsa… diqqətli olun!</i> </b></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
Bir çox ölkədə
zəlzələqabağı qarışqa, uzunquyruq tutuquşu, siyənək balığı və yak kimi
birbirindən fərqlənən heyvanların özlərini çox qəribə apardıqları qeydə
alınmışdır. Xəbər verildiyi kimi, Çində, Yaponiyada, Birləşmiş Ştatlarda,
Qvatemala və İtaliyada heyvanların qəribə davranışına zəlzələdən bir həftə, bir
neçə saat və hətta bir neçə dəqiqə qabaq təsadüf edilmişdir. Müşahidə edənlər
göstərirlər ki, toyuqlar hinə, donuzlar donuzluğa girmək istəmirlər; malqara
yazıq-yazıq mələşir və otlamırlar; itlər ağızağıza verib ulaşaraq şəhəri
başlarına götürürlər; siçanlar gizləndikləri yerlərdən çıxıb qorxmadan
otaqlardan keçib-gedirlər; naqqa balığı sudan kənara tullanır; atlar kişnəyir,
uçunur və vəhşi kimi ağılın içərisində qaçışırlar; ilanlar qış yuxusuna getdiyi
yuvalardan sürünüb çıxır və buzun üstündə donub ölürlər. Son vaxtlar
heyvanların davranışından istifadə edərək təbii fəlakətləri qabaqcadan müəyyənləşdirməklə
maraqlanan rus alimləri məlumat verirlər ki, titrəyiş və tufandan qabaq xərçənglər
quruya çıxır, qarışqalar yumurtalarını yığıb kütləvi halda köçür, qırqovullar həyəcanla
qaqqıldaşırlar. Daha sonra bir geofizik bildirir ki, ola bilsin, insan da təbii
fəlakəti xəbər verən mexanizmə malikdir; belə ki, bir əraziyə aid tibbi
hesabatlarda kardioqramları normal olan xəstələr arasında ürək ağrısından şikayətlənənlərin
sayı həddindən artıq çoxaldığı göstərilir. İki aydan sonra zəlzələ bu rayonu
xarabaya çevirmişdir və ürək ağrıları da yox olmuşdur (bəlkə, xəstələr
ölmüşdür?). 1964-cü ildə, Alyaskada güclü zəlzələ baş verən ili, boz ayılar
vaxtından iki həftə tez qış yuxusundan oyanmış və təpəliklərə yön almışlar.
1975-ci ildə Kaliforniyanın Oroville əyalətində, Sakramentodan səkkiz mil
şimal-qərbdə Rixter şkalası ilə 6 bal gücündə zəlzələ baş verdi. İki gün sonra
burada olmuş bir müxbir zəlzələ zamanı və hadisədən bir neçə həftə əvvəl ev
heyvanlarının qeyri-normal davranışları haqqında eşitdiyi söhbətlərdən heyrətə
gəlmişdi. </div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjvEkUF6arBQ7W24gTRUL8alurhN-fbPqkRjaU4FRqhymHzMYQqv_HkMNjFYVU0YVo0IH5CSvHktfJ-6bc3dI8G-4SjF1n5roSbxg1VtiYve5_7-Vwqpbdwz_lvXQzRGFJnUhnISVq4mpE/s1600/Earthquake-Damage_resize_md.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="389" data-original-width="744" height="331" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjvEkUF6arBQ7W24gTRUL8alurhN-fbPqkRjaU4FRqhymHzMYQqv_HkMNjFYVU0YVo0IH5CSvHktfJ-6bc3dI8G-4SjF1n5roSbxg1VtiYve5_7-Vwqpbdwz_lvXQzRGFJnUhnISVq4mpE/s640/Earthquake-Damage_resize_md.jpg" width="640" /></a></div>
<div class="MsoNormal">
1976-cı ildə İtaliyanın şimal-şərqindəki Friumidə baş vermiş zəlzələnin
nəticələrini öyrənmək üçün Berlindən, Maks Plank adına İnstitutdan bir tədqiqatçı
da gəlmişdi. O burada olarkən heyvanların davranışı haqqında çox qəribə hekayətlər
eşitdi; məsələn, toyuqlar tara çıxmaq istəməmiş, mal-qara tövlələrdə çaxnaşmaya
düşmüş, siçan və siçovullar yuvalarını tərk etmiş və pişiklər o ərazidən kənara
qaçmışlar. Nəhayət, bir nəfər san-fransiskolu evdə saxlanılan öküz
qurbağalarının qəribə davranışından danışaraq qeyd edir ki, iki həftə əvvəl
onların hərəkətləri tamamilə dəyişmişdi… Bir bazar günü isə o, qurbağaların fəallaşdığını
və həmişəkindən daha tez-tez tullandıqlarının şahidi oldu. Səhərisi eşitdikləri
onu heyrətdə qoydu: günorta cavan qurbağalar ucadan quruldayır, saat əqrəbi
istiqamətində dövrə vurub üzürdülər. Axşam saat 7.45- də körfəzin ərazisində
Rixter şkalası ilə 4,7 bal gücündə zəlzələ oldu. Adi halda yalnız yaşlı
qurbağalar quruldayır. Erkəklər nəsilartırma dövründə və hərdənbir tufanqabağı,
dişilər isə onları tutanda və ya narahat edəndə səs salırlar. Bir sözlə, adətən,
cavan qurbağalar quruldamır və ola bilsin ki, bu, məlum olmayan fiziki hadisənin
təsiri nəticəsində baş verir. Hesabatlarda göstərilən faktlar məkan və zamanca
bir-birindən nə qədər fərqlənsə də, onlarda ümumi cəhətlər vardır: heyvanlarda
həssaslıq, səsçıxartma, narahatçılıq artır və daha çox hərəkətdə olurlar. Bu da
çox vaxt miqrasiya etməklə nəticələnir. Çin Xalq Respublikasında yaranmış rəvayətlər
təbiətcə əfsanəyə oxşasa da, onlara ciddi yanaşmağa dəyər. Çində fermerlər və kənd
əhalisi arasında yayılmış xüsusi kitabçalarda heyvanlar üzərində necə müşahidə
aparmaq üçün təlimatlar verilərək göstərilir ki, hər bir ailə bu işə qoşulsa,
«zəlzələlərə qarşı xalq müharibəsi» qalib gələ bilər. Çinin hökumət orqanları
bildirir ki, son illər 25-ə qədər zəlzələnin yeri və vaxtı qabaqcadan aşkar
edilmişdir. Zəlzələni qabaqcadan xəbər vermək ev heyvanlarının qəribə
davranışına əsaslanır. Odur ki, bu sahədə müşahidə aparmaq üçün nə xüsusi
hazırlıq və nə də texniki cihazdan istifadə etmək lazımdır. 1975-ci il fevralın
4-də Haiçenq şəhərində baş vermiş zəlzələni qabaqcadan xəbər vermələri ilə
çinlilər xüsusilə fəxr edirlər. Şəhər tamamilə dağılmışdı; zəlzələnin
episentrinin ətrafında milyon nəfərə yaxın adam yaşasa da, əhali qabaqcadan
köçürüldüyündən, ölənlərin sayı çox az olmuşdur. Qış yuxusuna getmiş ilanların
dekabrın ortalarında öz yuvalarından çıxıb, buz üzərində donub ölmələrinin
aşkar edilməsi diqqəti ən çox cəlb edən xəbərdarlıqlardan biri oldu. Əsas təkanlar
baş verməmiş aydan qabaq «yüzlərlə, minlərlə» adam heyvanların qəribə davranışı
haqqında məlumat verdiklərindən zəlzələ həyəcanı daha da artırdı; zəlzələnin
episentrində məskunlaşmış bu adamların dedikləri sonra özünü doğrultdu…
Kaliforniya Texnologiya İnstitutunun bir geofizik əməkdaşı qeyd edir ki, yerin
deformasiyaya uğraması, su səviyyəsinin aşağı düşməsi və yerin geomaqnit sahəsinin
dəyişməsi kimi fiziki hadisələr zəlzələni qabaqcadan müəyyənləşdirməyə köməklik
göstərir. Haiçenq zəlzələsinin baş verəcəyi qabaqcadan aşkar edilmişdi. Lakin
çinlilər 1976-cı il iyunun 28-də baş vermiş dağıdıcı zəlzələnin verəcəyi ziyanı
azaltmaq üçün heç bir tədbir görə bilmədiklərindən, Tanqşan kimi böyük şəhər
yerlə yeksan olmuş və təqribən 850 minə qədər adam ölmüşdür. Çində heyvanların
qeyri-normal davranışı ilə zəlzələnin baş verə biləcəyi arasındakı əlaqənin üç
min illik tarixi vardır. XYII əsrdə Yaponiyada belə bir rəvayət vardı: nəhəng
naqqa balıqları yerin altında öz iri gövdələrini tərpətməklə zəlzələ
yaradırlar… Görünür ki, bu xalq rəvayətinin müəyyən əsası varmış. Naqqabalığı,
adətən, suyun dibində yaşayır; lakin zəlzələqabağı bu balıqların sudan qırağa
sıçradıqlarına təsadüf etmişlər… Bu onu göstərir ki, balıqlar, təhlükəsizlik
xatirinə sualtı relyefdən uzaqlaşırlar. 1930-cu illərdə Yaponiyada bir-birinin
ardınca xeyli zəlzələ baş verdi; bu ərəfədə alimlər naqqabalığının zəlzələni
qabaqcadan xəbərvermə hissiyyatını sınaqdan keçirmək imkanı tapdılar. Asamuşi Dəniz
Bioloji Stansiyasında işləyən iki tədqiqatçı alim mexaniki təsir və
ardıcıllıqla baş verən zəlzələ ilə naqqabalığının hissiyyatı arasında bir əlaqə
olduğunu aşkar etmişlər. Naqqabalıqlarını yerli körfəzdən götürülmüş su ilə
dolu akvariumlara salmışlar. </div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjHE4jGTSeJzU1SatV0Xh6_N2SQpRfsOKF2hGmgwX2Gc7QLJFSKJlksp5mxilCMzjOo8BjyjYHdDcFMoyNtmc4HFe-GENyAgT1VJ7nj23F1TLRluQF_EMF3OR44q_bEv8xgPvqjo7SXGA0/s1600/FEATURES_151029651_EP_-1_YIZLLWLUYPML.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="265" data-original-width="620" height="168" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjHE4jGTSeJzU1SatV0Xh6_N2SQpRfsOKF2hGmgwX2Gc7QLJFSKJlksp5mxilCMzjOo8BjyjYHdDcFMoyNtmc4HFe-GENyAgT1VJ7nj23F1TLRluQF_EMF3OR44q_bEv8xgPvqjo7SXGA0/s400/FEATURES_151029651_EP_-1_YIZLLWLUYPML.jpg" width="400" /></a></div>
<div class="MsoNormal">
Tədqiqatçılar akvariumları taxta stulların üstünə
qoymuş və gündə üç dəfə taqqıldatmışlar. Onların apardıqları tədqiqatlar göstərmiş
ki, naqqabalıqları taqqıltıya reaksiya vermirlərsə, deməli, yer tərpənməsi baş
verməyəcəkdir. Əgər naqqabalıqları zəlzələnin baş verəcəyini hiss edib sudan
havaya tullanırlarsa, deməli, altı-səkkiz saatdan sonra zəif zəlzələ olacaqdır.
Tədqiqatçılar müəyyən etmişlər ki, naqqa balığının zəlzələ olacağına verdiyi
reaksiya 80 faiz özünü doğruldur. Naqqa balıqları ən zəif titrəyişə belə həssasdırlar…
Yaponların apardıqları sonrakı eksperimentlərdə naqqabalığının elektrik sahələrində
həssaslığı yoxlanmışdır. Akvariumlara elektrodlar salınmış və balığın ətrafında
elektrik sahələri yaradılaraq ona təsir göstərilmişdir. Naqqabalığının
mikroamper qədər ani elektrik dəyişmələrinə belə həssas olduqları aşkar
edilmişdir.
Beləliklə, yerin elektrik sahəsində əmələ gəlmiş dəyişiklik zəlzələ
hadisəsinin göstəricisi kimi çıxış edə bilər. 1930-cu illərdə başqa bir yapon
alimi Tokionun cənub-şərqində, İzu əyalətində balıq ovu ilə seysmik fəallıq
arasındakı əlaqəni tədqiq etmişdir. 6 illik məlumatı diqqətlə nəzərdən
keçirdikdən sonra o, belə qənaətə gəlmişdir ki, karankas balığının bol ovu ilə
seysmik fəallıq arasında sıx əlaqə vardır. Onun zənnincə, seysmik təkanlar
balıq ovlanan sahələrə daha çox balıq gəlməsinə və miqrasiya edən plankton
növünün dəyişməsinə səbəb ola və ya da dəniz yatağının deformasiyası nəticəsində
dəniz suyunun kimyəvi tərkibinə təsir göstərə bilər. 1933-cü ildə böyük Sanriku
zəlzələsindən bir gün əvvəl bir yapon ixtioloqu dənizin yuxarı qatlarında məskunlaşmış
stavrida balıqlarının mədəsində dərinliklərdə yaşayan diatomlara rast gələndə
çox təəccüb etdi. Zəlzələdən üç gün sonra sardina balıqları öz mədələrini yenə
də yuxarı qatlarda yaşayan planktonlarla doldurmuşdular. Bundan başqa, zəlzələlərdən
bir neçə saat sonra dərinliklərdə yaşayan nadir balıqların tutulması belə bir
inam yaradır ki, dəniz yatağında baş verən seysmik qasırğalar dərinlik sakinlərinin
yuxarı qatlara miqrasiya etməsinə səbəb olur… Çin alimləri göyərçinlərin zəlzələni
qabaqcadan xəbər verə bilmə imkanlarını Pekində sınaqdan keçirmişlər. Onlar
göstərirlər ki, göyərçinin ayaqlarındakı xırda ellipsoid hissəciklər bir
mikrondan da kiçik amplitudalı titrəyişlərə həssasdırlar. Bu xırda hissəciklər
bir-birinə əsəb telləri ilə bağlıdır. Zəlzələ xəbərvericilərini bu hissəciklərin
aşkar edə bilməsini eksperiment yolu ilə müəyyənləşdirmişlər; belə ki göyrəçinlərin
bəzilərində hissəcikləri birləşdirən əsəb telləri kəsilmiş, bəzilərində isə
onlar toxunulmamış qalmışdı. Əl vurulmamış quşlar 4 bal gücündə olacaq zəlzələdən
qabaq dəli kimi uçmuş, əsəb telləri kəsilmiş quşlar isə zəlzələdən xəbər
tutmadığından sakit qalmışlar… </div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhfnuXKAbZXY2IX4T3FY29Kt9L9_CE3ANCn_FRi2FeYn97Y3wsxod3bO50azY34WeBlgmfNtw9k9jUw0SbTeYGgdndlPNGaUWp7IgeCzyWl52e29_6nQUycQn_Wnpp2HSwCcB58DqYUKiA/s1600/prairie-dog-couple.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" data-original-height="615" data-original-width="461" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhfnuXKAbZXY2IX4T3FY29Kt9L9_CE3ANCn_FRi2FeYn97Y3wsxod3bO50azY34WeBlgmfNtw9k9jUw0SbTeYGgdndlPNGaUWp7IgeCzyWl52e29_6nQUycQn_Wnpp2HSwCcB58DqYUKiA/s320/prairie-dog-couple.jpg" width="238" /></a></div>
<div class="MsoNormal">
Heyvanların öz həyatları boyunca güclü seysmik təsirlərə
məruz qala bilməsi ehtimalı həqiqətdən uzaqdır; odur ki, onlarda zəlzələ
siqnallarını aşkar etmək üçün xüsusi sistemlərin inkişaf etdiyini demək çətindir.
Güman ki, zəlzələ hadisəsinin xəbərvericilərini heyvanlar ətraf mühitdə baş verən
gündəlik dəyişikliklər haqqında məlumat yığan hissiyyat detektorlarının vasitəsilə
aşkar edirlər. Tutaq ki, xüsusi zəlzələ detektorları mövcud deyildir və
aşkaretmə hiss orqanlarının vasitəsilə həyata keçirilir; onda qarşıya belə bir
sual çıxır: heyvanların reaksiya verdiyi əsas oyadıcı fiziki hadisə nədir? Bunu
da yadda saxlamaq lazımdır ki, ayrı-ayrı zəlzələlərin doğurduğu fiziki hadisələrin
komponentləri heç də həmişə eyni olmur. Zəlzələlər həm də fərdi xüsusiyyətlərə
malikdir; bu fərdi xüsusiyyətlər özünü səs dalğalarında, havanın təzyiqində,
yerin deformasiyaya uğramasında, elektrik keçiriciliyində, elektromaqnit sahələrində,
elektrostatik boşalmalarda, qaz yayılmalarında, qrunt suyunun səviyyəsində və
temperaturda göstərir. Onlar boşalma müddətinə, tezlik, davamlılıq və gücünə
görə də fərqlənirlər. Baş verən fiziki dəyişikliklər çox vaxt elə kiçikölçülü
olur ki, bunu yalnız heyvanlar hiss edə bilirlər. Belə dəyişiklikləri aşkar etmək
üçün heyvan qarmaqarışıq «səs» fonunda zəlzələ siqnalını, güman ki, süzgəc
sistemindən keçirməlidir. Bundan başqa, heyvanların zəlzələyə reaksiya verməsi
ilin fəslinə, günün vaxtına, yaşa və təcrübəyə görə də fərqlənir. Heyvanların
aşkaretmə qabiliyyəti və zəlzələqabağı baş vermiş fiziki hadisələr haqqında mükəmməl
biliyimiz olmadığından, heyvanların nəyi hiss etdiklərini biz yalnız zənn edə
bilərik… Yerin geomaqnit sahəsi qamma adlanan vahidlərlə ölçülür. Bir qamma
ümumi orta yer sahəsinin 50 mində birinə bərabərdir. Yer səthinin geomaqnit sahəsi
müxtəlifdir. Heyvanların zəlzələyə qarşı həssaslığını müəyyənləşdirərkən yadda
saxlamaq lazımdır ki, adi gündəlik yemlənmə zamanı onların məruz qaldıqları
maqnit sahələrinin fərqi bir neçə yüz qammaya qədər olur. Güman ki, gündüz
yerin maqnit sahəsi və günəş küləyində yüklənmiş hissəciklər arasındakı
qarşılıqlı təsirin nəticəsindən yaranmış otuz-əlli qamma xeyli çoxdur. Belə ki
zəlzələlərdən qabaq yerin maqnit sahəsində qeydə alınan bir-on qamma dəyişmələr
normal sayılır. Bu normal dəyişmələrin amplitudası kiçik olsa da, biz onun
tezliyini bilmirik. Maqnit sahəsində baş verən dəyişiklikləri heyvanların
aşkaretmə bacarığına aid aparılmış tədqiqat işlərinə nəzər salaq. Onu da
xatırladaq ki, bu cür aşkaretmənin hansı hiss orqanı ilə yerinə yetirildiyi hələ
də bizə qaranlıq qalır. Tədqiqat cihazlarının köməyi ilə maqnit sahələrini dəyişdirmək
mümkündür. Nəzarət altında olan heyvanların müxtəlif istiqamətə yönəlməsi, dönməsi
və hərəkət etməsi ilə davranışlarında yaranmış dəyişikliklər onların maqnit sahəsindəki
dəyişikliklərdən xəbərləri olduğunu göstərir; aparılmış təcrübələr bu və ya digər
dərəcədə qabaqcadan xəbər verməyin mümkünlüyü qənaətini yaradır. 1960-cı illərin
əvvəllərində Nortuestern Universitetində işləyən bir bioloq müdaxilə yolu ilə dəyişdirilmiş
maqnit sahələrinə palçıq ilbizləri, planariya qurdları, protozonlar və meyvə
milçəklərinin reaksiya verdiyini qeydə almışdır… 1970-ci illərin əvvəlində
Nobel mükafatı laureatı Karl van Frişlə birlikdə tədqiqat aparmış alman alimlərinin
işində bal arılarının maqnit sahələrinə həssaslığı öz əksini tapmışdır. Van
Friş hələ 1920-ci ildə müəyyənləşdirmişdir ki, bal arıları qida olan yerin məsafə
və istiqamətini düşərgə üzvlərinə rəqslərlə xəbər verir. Pətək daxilində günəş
bucağına müvafiq olaraq rəqsin istiqaməti ailə üzvlərinə şirə ilə dolu çiçəklərin
istiqamətini göstərir; rəqs zamanı qanadçalmanın müddəti məsafəni bildirir. Bu
məlumatdan model kimi istifadə edən iki alman tədqiqatçısı «səhv»in nə demək olduğunu
müəyyənləşdirə bilmişdir. Rəqsin istiqaməti həmişə bir az yayınsa da, arılar
qidanı səhvsiz tapırlar. Aydındır ki, burada günəşin vəziyyəti ilə yanaşı,
başqa faktor da iştirak edir. Tədqiqatçılar gündüz yerin maqnit sahəsinin
variasiyalarını izləmiş və aşkar etmişlər ki, arıların rəqslərindəki səhvlər
maqnit sahələrində baş verən dəyişmələrə uyğun gəlir. Arılar çox kiçik maqnit dəyişmələrini
hiss edirlər… Buna baxmayaraq, arıların maqnit detektorları bizə qaranlıqdır.
Poçt göyərçinləri maqnit sahəsində baş verən dəyişmələri duyur və dumanlı günlərdə
bu məlumatdan orientasiya məqsədi ilə istifadə edirlər. Kornel Universitetində
tədqiqat aparan qrup müəyyən etmişdir ki, günəşin vəziyyəti əsas istiqamət göstəricisi
kimi çıxış etsə də, göyərçinlər buludlu günlərdə də uğurla uça bilirlər. Göyərçinlərin
arxasına bağlanılmış kiçik maqnit parçaları günəşli günlərdə onların uçuşuna təsir
göstərmir, lakin buludlu günlərdə istiqamət seçərkən yuvadan xeyli aralanmış
quşları çaşdırır və maneçilik törədir. Nyu-York Dövlət Universitetində tədqiqatçılar
göyərçinlərə elektrik halqaları qoşaraq yeni istiqamətdə axtarışlar aparmışlar.
Quşların bəzilərinin halqalarında cərəyanı saat əqrəbinin əksinə, bəzilərində
isə saat əqrəbi istiqamətində yönəltmişlər; bu zaman quşlar birbirlərinin əksinə
uçmuşlar. Buradan aydın olur ki, Günəş görünməyəndə maqnit sahəsindən istiqamət
göstəricisi kimi istifadə etmək mümkündür. Korneldə aparılmış başqa bir tədqiqatda
müəyyən edilmişdir ki, maqnit sahəsində yayınma<span style="mso-ansi-language: AZ-LATIN;"> </span>baş verən kimi tənək quşları öz orientasiyasını dəyişir. Bir
Avropa alimi göstərir ki, birəbitdən quşları da maqnit sahəsinə həssasdırlar.
Quşlar miqrasiya zamanı istiqaməti fəslə görə olduğu kimi, maqnit sahəsinə görə
də seçirlər. Son çöl tədqiqatları, birbaşa olmasa da, laboratoriya tədqiqatlarının
nəticələrini bir daha təsdiq edir. Aparılmış axtarışlardan birində gecə
miqrasiya edən sərçə dəstəsindən olan quşlar izlənilmiş və onların səmti itirmələri
maqnit sahəsindəki pozulma ilə əlaqələndirilmişdir. Tədqiqatçılar ehtiyatla
bildirirlər ki, maqnit sahəsində pozulma quşlara, ola bilsin, birbaşa deyil,
yerin maqnit fəaliyyətinə görə dəyişən hava nümunələrinin vasitəsilə təsir göstərir.
Başqa bir çöl tədqiqatına əsasən müəyyən edilmişdir ki, insanın yaratdığı
elektromaqnit sahəsindəki dəyişikliklər gecə miqrasiya edən quşları geri
qayıtmağa və yüksəkliyi dəyişməyə vadar edir. Deməli, quşlar elektromaqnit sahəsindəki
dəyişikliyi tez aşkar edirlər… Antena sistemini dövrədən açmaq, dövrəyə qoşmaq
və cərəyanı dəyişməklə alimlər uçuş yollarını radarla izləmiş və qeydə
almışlar. Xətti yollardan ən çox yayınma antena dövrəyə qoşularkən və ya da cərəyan
dəyişərkən baş vermişdir… Tədqiqatçılar əmindirlər ki, quşlar bir neçə saniyənin
içində alçaqtezlikli elektromaqnit variasiyalarını aşkar edə və yerli
elektromaqnit sahəsinin köməyi ilə səmti dəyişə bilirlər. Beləlilklə,
toplanılmış dəlillər göstərir ki, quşlar maqnit sahələrindəki kiçik dəyişmələri
hiss etməyə qabildirlər. Kornel Universitetində poçt göyərçinləri üzərində təcrübə
aparmış biheverist Uilyam T. Keton əmindir ki, eksperiment araşdırmalar quş və
arıların yer sahəsinin amplitudundan zəifölçülü dəyişiklikləri aşkar etməyə
qabil olduqlarını üzə çıxarda bilər. Daha sonra Keton göstərir ki, poçt göyrəçinləri
havanın təzyiqində baş verən kiçik dəyişikliyi duyur və həm də tamamilə
alçaqtezlikli səsləri – zəlzələləri müşayiət edən fiziki hadisələri aşkar edə
bilirlər. <o:p></o:p><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgZmgySQ6vs1X7ZlvOg7BBA7ZN2yjbV9gYzVN2VKKB5nsHcfY8XYg_dg5t5AqO8_-bhnSRqLndINLrV3zCqY5QQSLCnassAk6Ui5RIONpPi5kzQ6eEJZUn1c1eRebD56Jky045KXf7hu0c/s1600/Turtle_dove_credit_Gary_Huston.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" data-original-height="270" data-original-width="480" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgZmgySQ6vs1X7ZlvOg7BBA7ZN2yjbV9gYzVN2VKKB5nsHcfY8XYg_dg5t5AqO8_-bhnSRqLndINLrV3zCqY5QQSLCnassAk6Ui5RIONpPi5kzQ6eEJZUn1c1eRebD56Jky045KXf7hu0c/s320/Turtle_dove_credit_Gary_Huston.jpg" width="320" /></a></div>
Quş və arıların öyrənilməsi onların zəlzələlərə olan həssaslığını üzə
çıxarmağa yönəldilməsə də, gələcəkdə bu istiqamətdə axtarışlar aparılmasının bəhrə
verəcəyinə ümid bəsləmək olar. Balıqların hissi qavrayışına aid aparılmış son tədqiqatlar
da zəlzələni qabaqcadan hiss etməyin öyrənilməsinə yönəldilməmişdir. Buna
baxmayaraq, quş və arılar kimi, balıqlar da zəlzələ xəbərvericilərinə cavab verə
biləcək hissi qabiliyyətə malik olduqları aşkar edilmişdir. Balıqlar yan xətt
sistemi adlanan xüsusi sensor orqana malikdirlər; o, balığın bədəninin yanları
ilə aşağı uzanan kanallardan ibarətdir. Sensorlar ətraf suların hərəkətində baş
verən dəyişiklikliyi və alçaqtezlikli titrəyişləri aşkara çıxarır. Balıqların bəzilərinin
sensorlarında başqa bir funksiya, elektroqavrayış da inkişaf etmişdir. Bu
maraqlı atribut elektrik gərginliyində baş verən çox zəif dəyişikliyi üzə
çıxarır. Balıqlar öz bədənlərinin ətrafında sabit bioelektrik sahələr əmələ gətirir.
Bəzi dəniz heyvanları bu sahələrə həddindən artıq həssasdırlar. Məsələn, köpək
və skat balıqlarının Lorenzin ampulu adlanan kiçik kisəyəbənzər reseptorları
vardır. Şikar axtararkən onlar bu reseptorlardan istifadə edirlər. Böyük dəqiqliklə
aparılmış bir sıra təcrübələr göstərir ki, görmə, kimyəvi və mexaniki siqnallar
olmadan da köpək və skat balıqları qumun altında gizlənmiş kambala balığını
bioelektrik sahəyə əsasən aşkar edə bilir… Heyvanların çoxunun zəlzələləri
müşayiət edən müxtəlif xəbərverici fiziki hadisələrə həddindən artıq həssas
olmaları bir faktdır; lakin zəlzələlərin proqnozunu vermək üçün bundan necə
istifadə etmək məsələsi həll olunmamış qalır. Reaksiya əmələ gətirən oyadıcını
öyrənmək mümkündürmü? Bunu qəbul edən həssas cihazlar icad edə bilərikmi? Xəbərverici
hadisələr əsas təkanlardan kifayət qədərmi qabaq baş verir? Bu cür cihazlarla
belə, uzunmüddətli proqnoz vermək və bunun əsasında çoxlu miqdarda əhalini
köçürmək mümkündürmü? Bu suallara yalnız gələcək axtarışlar cavab verəcəkdir.
</div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="background-color: white; box-sizing: border-box; font-family: Roboto, "Helvetica Neue", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 15px; position: relative;">
<span lang="EN-US" style="box-sizing: border-box; position: relative;"><b style="box-sizing: border-box; position: relative;">AMEA akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu, Azərbaycan Coğrafiya Cəmiyyəti</b></span></div>
<div>
<span lang="EN-US" style="box-sizing: border-box; position: relative;"><b style="box-sizing: border-box; position: relative;"><br /></b></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="EN-US" style="mso-ansi-language: EN-US;">Evelin Şaf <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>«Nəcrl histori» jurnalı, № 9, 1977 (ABŞ)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
İngilis dilindən çevirəni: Zahid Əhmədov</div>
</div>
Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5569795897267902837.post-69395031759671251112019-08-21T16:10:00.004+04:002019-08-21T16:10:46.511+04:00Abdal çayının şəlalələri<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
<div class="MsoNormal">
<span lang="EN-US" style="mso-ansi-language: EN-US;">2017-ci
ilin oktyabr ayında AMEA akad. H.Ə.Əliyev ad. Coğrafiya İnstitutunun əməkdaşları
– c.e.d. H.Xəlilov, g.m.f.e.d. R.Fətəliyev və tarixçi-araşdırmaçı, həvəskar
coğrafiyaçı C.Qasımov tərəfindən Zəyəm çayının sağ qolu Abdal çayı üzərində
aşkar edilməsi iddia olunan şəlalələr kaskadı və ətrafının öyrənilməsi məqsədilə
ilkin çöl-tədqiqat işləri aparılmışdır.<o:p></o:p></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEheamNq9rb-u3MxXyRtCXriXKMQbMF8oNneKIX9qb2toe4z0PFdqg7WDfMdbK-SBRXyiIaT5OgEzNS4JQo9aZXaod_XJzjSznyFD8kNwXm4OtLl4pglt_2D5zt7t9sWuxNBwU8xPwqScdM/s1600/a1.PNG" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" data-original-height="428" data-original-width="296" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEheamNq9rb-u3MxXyRtCXriXKMQbMF8oNneKIX9qb2toe4z0PFdqg7WDfMdbK-SBRXyiIaT5OgEzNS4JQo9aZXaod_XJzjSznyFD8kNwXm4OtLl4pglt_2D5zt7t9sWuxNBwU8xPwqScdM/s400/a1.PNG" width="276" /></a></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="EN-US" style="mso-ansi-language: EN-US;">Abdal şəlalələri
kaskadı Tovuz rayonunun Çobansığnaq kəndindən 3 km şimalda, Sığnaq dağının
(Sıcıx d.-1472 m) şərq yamacında, onun zirvəsindən təqribən 1 km məsafədə
eyniadlı çayın dərəsində yerləşir. Çay dərəsinin meyilliyi çox yüksək,
yamacları dik və sıx meşəlikdir. Çayın kəsib keçdiyi vulkanik mənşəli sərt
qayalar dərəboyu piyada hərəkəti çətinləşdirir və bəzən mümkünsüz edir. Bu səbəbdən
dərə insan ayağı dəyməyən yerlər təəssüratı yaradır və onun sağ və sol
suayırıcılarının yastı yalları boyu yerləşən kəndlərin (Çobansığnaq, Sarıtala,
Ağcaqala və s.) sakinlərinin böyük əksəriyyəti bu şəlalələrin mövcudluğundan
tam xəbərsizdir. İlk dəfə olaraq, C.Qasımov bu dərənin və şəlalələrin özəlliklərini
foto-video materiallarla internet saytlarında ictimaiyyətə açıqlamış və
videosüjeti bu yaxınlarda Coğrafiya İnstitutuna da təqdim etmişdir. Topoqrafik
xəritələrdə rəsmi adı Kilsəsuyu olan Abdal çayı Tovuz rayonunun dağlıq hissəsində,
Zəyəm çayının orta axınında yerləşən kiçik bir dağ çayıdır. Mənbəyni cənubda
Haçaqaya (2120,5 m) və Dondar (2017,7 m) dağlarının yamaclarındakı bulaqlardan
götürərək, əvvəlcə şimal, sonra isə Sığnaq dağını keçərək şimal-qərb istiqamətində
axıb, Zəyəm çayına tökülür. Çayın uzunluğu təxminən 14 km, mənsəbinin dəniz səviyyəsindən
hündürlüyü isə 690,0 m-dir. Qısa məsafədə çayın 1300 m-dən çox düşməsi, onun
yatağının meyillilik dərəcəsinin xeyli yüksək (90-100‰) olmasını şərtləndirir.
Bu da ərazinin erozion-denudasion xarakterli cox mürəkkəb relyefə malik
olduğuna dəlalət edir və şəlalələrin əmələgəlməsi üçün əlverişli şərait
yaradır. Çöl tədqiqatı zamanı Abdal çayı üzərndə şəlalələr kaskadının
mövcudluğu təsdiqləndi, onların koordinantları və iki ən xarakterik şəlalənin
ilkin parametrləri müəyyənləşdirildi, çay dərəsinin və ətraf ərazinin relyef
xüsusiyyətləri, şəlalələrin əmələgəlmə səbəbləri və onların turizm əhəmiyyəti
araşdırıldı, yuxarıdan dron vasitəsilə foto-video çəkilişlər aparıldı Abdal
çayı hövzəsinin ərazisi geomorfoloji baxımdan Kiçik Qafqazın şimal-şərq
yamacının orta və alçaqdağlıq qurşağın təmasında, Şəmkir antiklinor quruluşlu
qırışıqlı-qaymalı tektonik-maqmatik mənşəli günbəzvarı massivlə təmsil olunmuş
eyniadlı morfostrukturun şimal-qərb hissəsində yerləşir. Səthi sıx
erozion-denudasion dərələr ilə kəskin parçalanmış mürəkkəb - qayalıq relyefə
malikdir. Şəlalələrın əmələ gəldiyi çay dərəsi mürəkkəb litoloji-petroloji tərkibli
və tektonik dislokasiyaya məruz qalmış vulkanik və qismən də vulkanik-çökmə
süxur kompleksləri üzrə formalaşmışdır. </span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiaw6oVhSnqpi7VmR_Tp6-e4UHsYwYzQoyO7CKudb-P7iui8aC-hvNtZO72DGTc1w-nB4lFUXuw3opousTpmMDb1N9s-wvZ13AEdm29You3XqlrPfOQFln0Xq1Dv_Ad013eWbonaGARzeo/s1600/a2.PNG" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="465" data-original-width="279" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiaw6oVhSnqpi7VmR_Tp6-e4UHsYwYzQoyO7CKudb-P7iui8aC-hvNtZO72DGTc1w-nB4lFUXuw3opousTpmMDb1N9s-wvZ13AEdm29You3XqlrPfOQFln0Xq1Dv_Ad013eWbonaGARzeo/s400/a2.PNG" width="238" /></a></div>
Belə ki, şəlalələr burada, əsasən,
Mezozoy erasının Yura dövrünün Erkən Bayos əsrinin vulkanoklastları və
lavalarından, Son Bayos əsrinin kvars-plagioporfirləri və onların tuflarından,
tuf-brekçiya və tufkonqlomeratlarından təşkil olunmuş, aşınma və denudasiya
proseslərinə müxtəlif dərəcədə məruz qalan süxur qat və laylarını uzunluğayaxın
(meridional) istiqamətdə kəsib-keçən tektonik çat (qırılma) boyu həmin
süxurları kəsmiş çay dərəsində əmələ gəlmişdir. Burada şəlalələr ərazini təşkil
edən süxurların laylı olması ilə yanaşı, Şəmkir günbəzvarı massivini, o cümlədən
də Abdal çayı dərəsini ümumqafqaz (enliyəyaxın) istiqamətdə kəsib-keçən
tektonik çatlar boyu həmin süxur qatları bloklarının pilləvarı gömülməsi nəticəsində
formalaşmışdır. Abdal şəlalələri kaskadı müxtəlif hündürlüklü 8 şəlalədən ibarətdir,
lakin onlardan yalnız ikisi daha hündür və estetik baxımdan daha cəlbedicidir.
Çayaxarı istiqamətdə yuxarıdan birinci şəlalənin hündürlüyü təxminən 20,
sonuncununku isə 15 metrdir. Bu şəlalələr 1:100000 miqyaslı topoqrafik xəritədə
qeyd olunmayıb, lakin 1:25000 miqyaslı xəritədə birinci şəlalə əks olunsa da,
hündürlüyü cəmi 3 m qeyd edilib ki, bu da onun ancaq başlanğıc hissəsinə
aiddir. Şəlalələr adsızdır, lakin onları ictimaiyyətə ilk dəfə açıqlayan
C.Qasımov birinci şəlaləni “Cəlaləddin”, sonuncunu isə “Soltan” adlandırmışdır.
Bununla yanaşı, coğrafi obyektlərə adların verilməsi 2007-ci ildə qəbul edilmiş
“Coğrafi obyektlərin adları haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə tənzimləndiyindən
oradakı prosedur qaydalarının nəzərə alınması məqsədəuyğun hesab edilir.<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<o:p></o:p><br />
<div class="MsoNormal">
<span lang="EN-US" style="mso-ansi-language: EN-US;">Şəlalələrin
ətraflarında çoxlu sayda müxtəlif təbiət və tarixi-memarlıq abidələrinin
mövcudluğu və eləcə də ərazinin təbii şəraitrinin xeyli əlverişli olması və zənginliyi
burada rekreasiya-turizm sənayesinin inkişafına mühüm zəmin yaradır. Bunları nəzərə
alaraq, həmin şəlalələrin təbiət abidəsi kimi Ekologiya və Təbii Sərvətlər
Nazirliyi tərəfindən qeydiyyata alınması və gələcəkdə bu yerlərə eko- və geoturizm
üzrə marşrutların salınması məqsədəuyğun olardı. Bu əsrarəngiz şəlalələrin
geniş ictimaiyyət üçün açıqlanması yalnız Tovuz rayonunun deyil, eləcə də Azərbaycan
coğrafiyasının və turizm potensialının inkişafına dəyərli bir töhfədir. </span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="EN-US" style="mso-ansi-language: EN-US;"><b><br /></b></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="EN-US" style="mso-ansi-language: EN-US;"><b>AMEA akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu, Azərbaycan Coğrafiya Cəmiyyəti</b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span lang="EN-US" style="mso-ansi-language: EN-US;"><i>Hüseyn
Xəlilov coğrafiya elmləri doktoru, </i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span lang="EN-US" style="mso-ansi-language: EN-US;"><i>Rəşid Fətəliyev geologiya-mineralogiya elmləri
namizədi, </i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span lang="EN-US" style="mso-ansi-language: EN-US;"><i>Cəlaləddin Qasımov tarixçi-araşdırmaçı.</i><o:p></o:p></span></div>
<br /></div>
Unknownnoreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-5569795897267902837.post-57176905680372134252019-08-19T23:28:00.001+04:002019-08-19T23:28:30.398+04:00Ceyms Kuk<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="text-align: right;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiqxCIXHIkB5hxfk1pwIwyJupz18XoEEL_27JQFp7k1n4CBxarOS0GVkStTHjfJ0E5Kkur0eRXlm7PPUuZOrBNGpuwL0OLXgBgXun9bH1e-tpj1ONDOg7pFcVB4PU9XTnnZz7INducBqYs/s1600/kuk.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiqxCIXHIkB5hxfk1pwIwyJupz18XoEEL_27JQFp7k1n4CBxarOS0GVkStTHjfJ0E5Kkur0eRXlm7PPUuZOrBNGpuwL0OLXgBgXun9bH1e-tpj1ONDOg7pFcVB4PU9XTnnZz7INducBqYs/s400/kuk.jpg" width="318" /></a><br />
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: medium;">Coğrafiya Yer kürəsinin təbiətini və təsvirini öyrənən elmlərdən biridir. Fiziki və iqtisadi coğrafiya onun əsas sahələridir. İlk coğrafiyaçılar səyyah və dənizçilər hesab edilir. Buna görə də Ceyms Kukun səyahətlərini coğrafiya elminin töhfələri adlandırmaq olar. </span><br />
<span style="font-size: medium;"><span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">Böyük coğrafi kəşflərin tarixinə nəzər salanda demək olar ki, orda dənizçi və səyyahların imzalarına daha çox rast gəlmək olar. Birbaşa, onlar bu kəşflərin müəllifi idilər. Kapitan Ceyms Kuk — ingilis dəniz səyyahı, və bütün materiklərə ayaq basan ilk insan olub.</span></span><br />
<span style="font-size: medium;"><span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><br /></span></span>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: medium;">Ceyms Kuk məşhur ingilis səyyahıdır o, muzdur-icarədar ailəsində anadan olub. 7 yaşından atası ilə birgə işləməyə başlayan Ceyms yazmağı, oxumağı 13 yaşında öyrənib. Artıq 17 yaşı olanda kiçik bir balıqçı qəsəbəsində ticarət qulluqçusunun şagirdi kimi işləyir. Elə ilk dəfə dənizi də burada görür. Böyüdükcə o, dənizi daha da sevməyə başlayır, gəmilərdə bir çox vəzifələrdə kömür daşıyan kapitan köməkçisi kimi fəaliyyət göstərir, eyni zamanda təhsili ilə yaxından məşğul olur. Gəmi ilə Hollandiya, Norveç və digər ölkələri dolaşır. Biliyi dərrakəsi ilə böyük addımlarla irəlləyən Ceyms leytenant rütbəsinə qədər yüksəlir.</span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: medium;">Kuk 1768-1771-ci illərdə «İndevor» gəmisinin ekspedisiyasına başçılıq edir. O, Cənub materikinə çıxmalı və Britaniya imperiyası üçün yeni torpaqlar işğal etməli idi. «İndevor» 1768-ci ilin avqustunda Plimutdan yola düşür. Növbəti ilin iyununda o, Taiti adasına çatır və burada səma cisimlərinin planlaşdırılan müşahidəsini aparır. Əsas tapşırıq yerinə yetirilsə də Kukun sərəncamında xüsusi gizli məktub da var idi. O, sirli cənub torpaqlarını axtarıb tapmalı idi. Bu </span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: medium;">qitənin axtarışı onu hələ 1642-ci ildə Abel Tasman tərəfindən kəşf edilmiş Yeni Zelandiyaya gətirdi.</span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: medium;">Burada Kuk yerli əhalinin-maorilərin vaxtı ilə holland tədqiqatçılarına göstərdikləri düşmən münasibətlə rastlaşır. İngilislər belə qarşılanmaya hazır olduqlarından bu dəfə qurbansız ötüşürlər. Kuk Yeni Zelandiyanın sahilboyu ərazilərini tədqiq etməyi qərara alır. Şimal adasında 4 ay, Cənub adasında isə 7 həftəlik tədqiqat işlərindən sonra bu torpağın olduqca gözəl bir xəritəsi çəkilir. Növbəti 4 ayı Kuk daha şimala- “Yeni Qrenlandiya” adlanan əraziyə çatmağa sərf edir. Dənizçi gələcək Avstraliyanın sahil xətlərinin xəritəsini tərtib edir. </span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: medium;">Nəhayət «İndevor» Avstraliyanın şimal qurtaracağına gəlib çatır. Gəmi tez-tez məhv olmaq təhlükəsi ilə üzləşir. Lakin gəminin heyətinin və kapitanının ustalığı bu təhlükəni dəf edir. Yalnız bir dəfə tale onların üzünə pis baxır, gəminin gövdəsi sualtı qayaya toxunaraq zədələnir. Onun təmiri 7 həftə çəkir. </span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: medium;">İngiltərəyə qayıdarkən onu xalq tərəfindən təntənə ilə qarşılanma, kralla görüş və rütbəsinin artırılması gözləyirdi. 1771-ci il iyulun 13-də «İndover» Plimuta çatdı. Tropik qızdırma 31 nəfərin həyatına son qoysa da, düzgün qidalanma nəticəsində bir nəfər də olsun xəstəliyə tutulmamışdı. Bu nailiyyətlərinə görə Kuka I dərəcəli kapitan rütbəsi verirlir.</span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: medium;"><br /></span>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: medium;">Ceyms Kuk 1776-1779-cu illərdə «Revolyuşen» və «Diskoveri» adlı gəmilərlə üçüncü dəfə Sakit okeana səyahətə çıxır. Bu səyahət zamanı o, Havay adalarını, Alyaska adasının şimalında Prins-Vilyam, Kuk, Bistol və Norton körfəzilərini kəşf edir. Havay adalarına qışlamaq üçün qayıdan Kukun taleyi faciəli olur; havayalılar tərəfindən öldürülür və yeyilir.</span></span></div>
</div>
</div>
Unknownnoreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-5569795897267902837.post-46105152364084629782019-08-18T20:38:00.002+04:002019-08-18T20:38:52.140+04:00Antarkidaya tək başına gedəcək adam...<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh8caGnV5LZQ5CLGg0nuCXEP6ILlkkHSjC2KdaP9wifTLeH8T3yKULX3lyMtw-JsNog3-e20JhDuZ6Ky7-_jCMS-dVbAPfgjFv1_YQ8ESvMoOerjGPUx4DnMIwZUIWg4tWligySsab92BA/s1600/Antarktidaya+T%25C9%2599k+Ba%25C5%259F%25C4%25B1na+Ged%25C9%2599c%25C9%2599k+Adam.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="454" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh8caGnV5LZQ5CLGg0nuCXEP6ILlkkHSjC2KdaP9wifTLeH8T3yKULX3lyMtw-JsNog3-e20JhDuZ6Ky7-_jCMS-dVbAPfgjFv1_YQ8ESvMoOerjGPUx4DnMIwZUIWg4tWligySsab92BA/s640/Antarktidaya+T%25C9%2599k+Ba%25C5%259F%25C4%25B1na+Ged%25C9%2599c%25C9%2599k+Adam.jpg" width="640" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><div style="text-align: left;">
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: large;">Qütb səyyahı olan Henri Vorsley, heç bir yardım olmadan Antraktida materikini keçən ilk adam olmaq istəyir.</span></div>
</td></tr>
</tbody></table>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: large;"><b>Antarktida 80 gündə tək başına keçmək üçün hazırlıqlarını davam etdirən Hernri Vorsley səyahətinin təhlükəli və uzun sürəcəyini bildirib.</b></span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: large;"><br /></span>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: large;">Henrinin hədəfi Cənub qütbündə Antarktida materikinin düz mərkəzinə, heç bir texnikadan istifadə etmədən piyada keçməkdir.Əgər o, bunu edə bilsə tarixdə cənub qütbünü piyada çatan ilk insan olacaqdır.Bunu 55 yaşlı keçmiş ingilis kapitanı Henri bildirir.</span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: large;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhZF-qJbTbIO6QMkwpOTRlt4VIK5M960KVYGvfnRz7QeKE-v3xaqPlmV1AYuQ6aap7LKKuPLYmmSdTmsfgTLO2jGCixp0BHxs67GxwIVGumRNH9FaKqSl_x_INpNpTwr2vRftVocrNdYXA/s1600/Antarktidaya+T%25C9%2599k+Ba%25C5%259F%25C4%25B1na+Ged%25C9%2599c%25C9%2599k+Adam.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="388" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhZF-qJbTbIO6QMkwpOTRlt4VIK5M960KVYGvfnRz7QeKE-v3xaqPlmV1AYuQ6aap7LKKuPLYmmSdTmsfgTLO2jGCixp0BHxs67GxwIVGumRNH9FaKqSl_x_INpNpTwr2vRftVocrNdYXA/s640/Antarktidaya+T%25C9%2599k+Ba%25C5%259F%25C4%25B1na+Ged%25C9%2599c%25C9%2599k+Adam.jpg" width="640" /></a></span></div>
<br />
<br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: large;"><b> Antarktida çox adam gedib. Sizin səfərinizin onlardan fərqi nə olcaqdır ?</b></span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: large;"><br /></span>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: large;"> Amundsenin və Skotun [1911-də] Cənub Qütb nöqtəsinə çatmasından bu yana Antarktida keçən kəşfiyyat səfərləri həyata keçirildiyi doğrudur. Amma bunların hamısı traktorlarla, itlərlə, havadan ərzaq və yanacaq atma kimi dəstək və yardımlardan istifadə etməklə ediblər. </span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: large;">2010 -cu ildə Cecilie Skog və Ryan Waters heç bir kömək olmadan cənub qütbünə çatıblar.Amma onlarda 2 nəfər idilər.</span><span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: x-large;">Mən isə bunu tək edəcəm.</span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: large;"><br /></span>
<br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: large;"><b>Bəs 1996-97 ci illərdə Norveçli səyyah Brge Ousland tək başına Antarktidaya , cənub qütbünə gəlib çatan ilk insan olmasına nə deyirsiniz?</b></span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: large;"><br /></span>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: large;">Bəli , ona hörmətim böyükdür.Çox uğurlu bir nəticə görsədib.Üstəlik ondan gedəcəyim marşurut barədə çoxlu informasiya almışam.Amma oda xizəyi daratmaq üçün paraşütdan istifadə etmişdir.R.Skotda itlərdən və yanacaqdan istifadə etmişdir.Mən isə bunların heç birindən istifadə etməyəcəm !</span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: large;"><br /></span>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: large;">Günümüzdə Antarktidaya heç bir vasitə olmadan səfər etməyin bəşəriyyət üçün faydasının nə olduğunu sualına isə Henri cavab olaq bildirib ki, mən uzun illər hərbiçi olmuşam və həmişə çalışmışam ki lider olum.Üstəlik bu səfərdən toplanacaq vəsaiti xeyriyyə cəmiyyətinə verəcəyini bildirib.</span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: large;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh1HNH3f17_QPNtC6Fgchg75L7y_fXxNoKHhB1ENAYNWAybyg8KdbkEpSrVSWdwHBXn6j0_yiwlOx82beniuQew5HbHmqRovJiBqEXi1OJT4VM3aymNgl5af6RYCT-eFkXLZgNZTMgwug0/s1600/Antarktidaya+T%25C9%2599k+Ba%25C5%259F%25C4%25B1na+Ged%25C9%2599c%25C9%2599k+Adam.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Antarktidaya Tək Başına Gedəcək Adam" border="0" height="418" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh1HNH3f17_QPNtC6Fgchg75L7y_fXxNoKHhB1ENAYNWAybyg8KdbkEpSrVSWdwHBXn6j0_yiwlOx82beniuQew5HbHmqRovJiBqEXi1OJT4VM3aymNgl5af6RYCT-eFkXLZgNZTMgwug0/s640/Antarktidaya+T%25C9%2599k+Ba%25C5%259F%25C4%25B1na+Ged%25C9%2599c%25C9%2599k+Adam.jpg" title="Antarktidaya Tək Başına Gedəcək Adam" width="640" /></a></span></div>
<br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: large;"><br /></span>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: large;"><b>Cənub Qütbünə ilk səfəriniz 2007-ci ildə etmisiniz və həmin vaxt 48 yaşındaydınız. Hazırda 55 yaşındasınız. Niyə bu qədər gözləməli oldunuz?</b></span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: large;"><br /></span>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: large;">Tez-tez keçmişi düşünürəm və bu lənətə gəlmiş cənub qütbünü 20 bəlkədə 30 il öncə keçməli idim.Amma bilirsiniz ki mən nir hərbiçiydim.Üstəlik həmin vaxtlat özümdə bu qədər cəsarət hiss etmirdim.Bu gün isə çox həvəsliyəm.</span><br />
<br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: large;"><b>Niyə bu yürüşü tək başınıza edirsiniz?</b></span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: large;"><br /></span>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: large;"> Burada uğurun və ya uğursuzluğun tamamilə özümə aid olmasını istəyirəm.</span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: large;"><br /></span>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: large;"><b>Əgər səfər zamanı qəza baş verərsə qurtulmaq imkanınız varmı?</b></span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: large;">Qətiyyən. Çünki GPRS vasitəsilə ən qısa zamanda məni tapmaları üçün ən azı 24 saat vaxt lazımdır. O zamana kimi mən çoxdan ölmüş olacam...</span><br />
<span style="font-family: "courier new" , "courier" , monospace; font-size: large;">Mənbə:<a href="http://nationalgeographic.com.tr/" target="_blank">nationalgeographic</a></span></div>
Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5569795897267902837.post-85815881751183531942016-11-14T17:21:00.002+04:002016-11-14T17:21:20.937+04:00Yerin kütləsi və maqnit sahəsinin həyat üçün əhəmiyyəti<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhf1ZGaHSbAcdlYDp5ygb2v6qZ1DjJjobeR_Qrpp5H3rBG33_k7-DQLQaRJOYWAwY5Gjg7-GhL2l9PIGEqQOfmFNzwFxWIGYQl9gQAga_RzzA0rJDRwgyUV9uitfdPo6MhhlFg4YsM2iBU/s1600/yerin-maqnit-sahesi.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhf1ZGaHSbAcdlYDp5ygb2v6qZ1DjJjobeR_Qrpp5H3rBG33_k7-DQLQaRJOYWAwY5Gjg7-GhL2l9PIGEqQOfmFNzwFxWIGYQl9gQAga_RzzA0rJDRwgyUV9uitfdPo6MhhlFg4YsM2iBU/s320/yerin-maqnit-sahesi.jpg" width="320" /></a><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Yerin, Günəşə olan məsafəsi, fırlanma sürəti və ya relyef formaları qədər, böyüklüyü də əhəmiyyətlidir. Planetimizi, kütləsinin ancaq 8%-i qədər kütləyə malik Merkuri və ya kütləsindən 318 misli qədər böyük kütləyə malik Yupiterlə müqayisə etdiyimiz vaxt, planetlərin çox müxtəlif böyüklükdə ola biləcəklərini görərik. Bəs görəsən bu qədər müxtəlif ölçülü planetlər arasında, planetimizin böyüklüyü təsadüfənmi təyin edilib?</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Xeyr! Yer kürəsinin xüsusiyyətlərini araşdırdığımızda, üzərində yaşadığımız bu planetin tam lazımi böyüklükdə olduğunu görərik. Amerikalı geoloqlar Frank Pres (Frank Press) və Raymond Siver (Raymond Siever), Yer kürəsinin bu cəhətdən "uyğunluğu" haqqında bu məlumatları verirlər:</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">“Yer kürəsinin böyüklüyü tam lazımi həddədir. Əgər daha kiçik olsaydı, cazibə qüvvəsi çox zəifləyəcək və atmosferi öz ətrafında tutub saxlaya bilməyəcəkdi, daha böyük olsaydı isə, bu dəfə də cazibə qüvvəsi çox güclənəcək və bəzi zəhərli qazları da tutub saxlayaraq atmosferi öldürücü hala gətirəcəkdi...”.(1)</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Yerin kütləsi ilə yanaşı, daxili quruluşu da həyat üçün xüsusi quruluşa malikdir. Bu daxili quruluşdakı təbəqələr sayəsində, Yer müəyyən maqnit sahəsinə malikdir və bu maqnit sahəsi həyatın qorunub saxlanması üçün çox əhəmiyyətlidir. Pres (Press) və Siver (Siever) bu mövzunu belə açıqlayırlar:</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">“Yer kürəsinin nüvəsi isə, çox böyük həssaslıqla tarazlanmış və radioaktivlik vasitəsilə qidalanan istilik mühərrikidir... Əgər bu mühərrik daha yavaş işləsəydi, qitələr indiki strukturlarına sahib olmazdılar... Dəmir heç vaxt əriməz və mərkəzdəki maye nüvəyə enməzdi və beləliklə də, Yerin maqnit sahəsi heç vaxt əmələ gəlməzdi... Əgər Yer kürəsinin daha çox radioaktiv yanacağı olsaydı və dolayısilə daha sürətli istilik mühərrikinə sahib olsaydı, vulkanik buludlar Günəşi örtəcək qədər qalın olar, atmosfer həddən artıq dərəcədə sıxlaşar və Yer səthi də demək olar ki, hər gün vulkanik partlayışlar və zəlzələlərlə sarsılardı”.(2)</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Frank Pres (Frank Press) və Siverin (Siever) bəhs etdikləri maqnit sahə həyatımız üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu maqnit sahə, yuxarıda bildirildiyi kimi, Yerin nüvəsinin quruluşundan qaynaqlanır. Nüvənin tərkibində dəmir və nikel kimi maqnit xüsusiyyətə malik ağır elementlər var. Daxili nüvə bərk, xarici nüvə isə, maye halındadır. Nüvənin bu iki təbəqəsi bir-birinin ətrafında hərəkət edir. Bu hərəkət ağır metallar üzərində bir növ maqnitləşmə təsiri yaradaraq maqnit sahəsini əmələ gətirir. Atmosferdən xeyli kənaradək uzanan bu sahə sayəsində Yer kürəsi kosmosdan gələn təhlükələrdən qorunar. Günəşdən başqa digər ulduzlardan gələn öldürücü kosmik şüalar Yer kürəsinin ətrafındakı bu qoruyucu qalxandan keçə bilmirlər. Xüsusilə də, Yer kürəsinin on minlərlə kilometr uzaqlıqda maqnit halqalar meydana gətirən Van Allen radiasiya qurşaqları, Yer kürəsini bu öldürücü enerjidən qoruyur.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Bəhs olunan plazma buludlarının, bəzi hallarda Xirosimaya atılan kimi 100 milyard atom bombasına bərabər olduğu hesablanmışdır. Eynilə kosmik şüalar da çox şiddətli ola bilərlər. Lakin Yerin maqnit sahəsi, bütün bu öldürücü şüaların yalnız 0,1%-nin keçməsinə imkan verir və qalan 0.001%-lik şüalar da atmosfer tərəfindən udulur. Bu maqnit sahəsini yaratmaq üçün, istifadə edilən elektrik enerjisi bir milyard amperlik cərəyan şiddətidir ki, bu da, insanların bütün tarix boyu istehsal etdiyi ümumi elektrik enerjisinə yaxındır.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Əgər Yer kürəsinin bu maqnit qalxanı olmasa, Yer üzündəki həyat tez-tez öldürücü şüalarla məhv ediləcək, bəlkə də, heç vaxt mövcud olmayacaqdı. Lakin Pres (Press) və Siverin (Siever) ifadə etdiyi kimi, Yer kürəsinin nüvəsi tam lazımi vəziyyətdə olduğu üçün, Yer bu şəkildə qorunur.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Digər bir sözlə, səmada, Qurandakı; "göyü mühafizə olunan bir tavan etdik. Onlar isə oradakı dəlillərimizdən üz çevirirlər" (Ənbiya surəsi, 32) ayəsiylə bildirildiyi kimi, həyatın davam edə bilməsi üçün, qurulmuş özünəməxsus qoruyucu qalxan var.</span></div>
Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5569795897267902837.post-26979732028391706852016-10-13T12:34:00.003+04:002016-10-13T12:34:46.709+04:00“Ümumdünya kosmos həftəsi” qeyd olunub<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgx5r010TalSr75YY7u8sJlmz-q-ctLmNpRH9X95KHzXju5npl1ihBV5mNiN9dshj1MxrlHeTEjuaD67XqU-99FdZerGOrSjTFlokm976Fbaeh3vowOcOoUaL70ML7GXuUtuFxjLGmYA3M/s1600/02-12.10.16-1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="377" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgx5r010TalSr75YY7u8sJlmz-q-ctLmNpRH9X95KHzXju5npl1ihBV5mNiN9dshj1MxrlHeTEjuaD67XqU-99FdZerGOrSjTFlokm976Fbaeh3vowOcOoUaL70ML7GXuUtuFxjLGmYA3M/s640/02-12.10.16-1.jpg" width="640" /></a></div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">“Ümumdünya kosmos həftəsi” çərçivəsində “Tusi-Bohm” Planetariumunda məktəblilər arasında maarifləndirmə aksiyası keçirilib.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">“Məktəblərdə astronomiya və kosmos elminin təbliği” layihəsi çərçivəsində təşkil edilən tədbirdə Bakı şəhəri üzrə ümumi təhsil müəssisələrinin şagirdləri interaktiv şou izləyib, gənc alimlərin mühazirələrini dinləyib və həvəskar astronomların çəkdiyi fotolardan ibarət sərgi ilə tanış olublar.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">BMT tərəfindən hər il bütün dünyada qeyd olunan “Ümumdünya kosmos həftəsi” çərçivəsində keçirilən tədbir Təhsil Nazirliyinin Respublika Ekoloji Tərbiyə və Təcrübəçilik Mərkəzinin, Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Gənclər Fondunun, “Tusi-Bohm” Planetariumunun birgə əməkdaşlığı ilə reallaşdırılıb.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Layihəyə uyğun olaraq 3 ay ərzində 3500 məktəblinin “Tusi-Bohm” Planetariumda təlim keçməsi nəzərdə tutulub.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="http://edu.gov.az/">http://edu.gov.az/</a></span></div>
Unknownnoreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-5569795897267902837.post-63364851989929020262016-05-30T14:44:00.001+04:002016-05-30T14:44:48.907+04:00COĞRAFİ İNFORMASİYA SİSTEMLƏRİ<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiCHbgpLYKemM2MtkotS-bd8-QocjKcTAPNhU3j5LwPMjEqiekyjDuNDTwJLl7nkauDQxUWKkstAnUSW78r3YYTIbqOxm8-3jZe7mOY25l7ZMNWSu_1a2HydZlnXIN7e_muKWGlA-LJWGs/s1600/cografiya.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="195" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiCHbgpLYKemM2MtkotS-bd8-QocjKcTAPNhU3j5LwPMjEqiekyjDuNDTwJLl7nkauDQxUWKkstAnUSW78r3YYTIbqOxm8-3jZe7mOY25l7ZMNWSu_1a2HydZlnXIN7e_muKWGlA-LJWGs/s320/cografiya.jpg" width="320" /></a></div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Məkan məlumatlarının modelləşdirilməsi üçün CİS-in aşağıdakı komponentləri vardır:</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">1. İnsanlar</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">2. Verilənlər (data)</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">3. Proqram təminatı (software)</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">4. Aparat təminatı (hardware)</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">5. Təhlil</span><br />
<br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">İnsanlar komponenti CİS-də insanların rolunu aşağıdakı kateqoriyalara bölmək olar.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Xəritə istifadəçisi (map user). İStifadəçi CİS-in son istehlakçısı olmaqla, xəritədən ümumi və ya konkret məqsədlər üçün istifadə edir.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Xəritə yaradan (map builder) Yaradıcı, konkret məqsədə xidmət edəcək xəritəni yaratmaq üçün müxtəlif mənbələrdən əldə etdiyi xəritə qatlarından istifadə edir və ya məlumatlar əlavə edir.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Xəritəni nəşr edən (map publisher). Bu işlər əsasən yüksək keyfiyyətli kartoqrafiya məhsullarının yaradılmasını nəzərdə tutur.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Verilənləri (məlumatlar bazasını) yaradanlar (data builder). Buraya müxtəlif redaktor üsullarından istifadə etməklə coğrafi verilənlərin daxil edilməsi aiddir.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Verilənlər bazasının inzibatçısı (database adminstrator). İnzibatçı, CİS-in verilənlər bazasını idarə edir.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Verilənlər bazasının layihəçisi (database designer). Məntiqi model qurur və verilənlər bazasının layihəsini fiziki cəhətdən reallaşdırır.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Sistemi işə hazırlayan (developer). Bu işlə məşğul olan mütəxəssislər CİS-in proqram təminatını, istifadəçinin konkret tələbatına və məqsədinə görə uyğunlaşdırır.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Verilənlər komponenti. Praktik olaraq CİS məkan (fəza) xarakterli istənilən məlumatlar üzərində əməliyyat aparmağa qadirdirlər. Bu cür informasiyalar çox müxtəlif olurlar. Məs. aero və ya kosmik şəkillər, şəhər ərazisinin rəqəmsal xəritəsi, daşınmaz əmlakın reyestri və s.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Analiz (təhlil) komponenti. CİS sahəsində çalışan mütəxəssislər funksiyalarından, proseduralardan və qiymətləndirmədən istifadə edirlər. Misal üçün</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Məkan konteksinə aid olan sahələr. Məs. ekologiya, hidrologiya, meteorologiya və s.;</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Verilənlərin dəqiqliyini, keyfiyyətini təmin edən prosedur;</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Poliqonal topologiya və ya xətti şəbəkədə məkan məsələlərinin həllini təmin edən alqoritmlər;</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Yüksək keyfiyyətli xəritə yaratmaq üçün kartoqrafiya dizaynı prinsiplərinin təmin olunması.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Aparat təminatı komponenti öz növbəsində hissələrə bölünür:</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Kompüterlər</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Verilənləri saxlamaq üçün vasitələr (vinçesterlər, kompakt disklər və s.)</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">İnformasiyanı daxil etmək üçün avadanlıq (digitayzer, skayner, rəqəmsal kameralar və s)</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">İnformasiyanın çıxışı üçün avadanlıqlar (printer, plotter və s.)</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Proqram təminatı. CİS proqram təminatının əsas mahiyyəti ondan ibarətdir ki, bu proqram təminatı coğrafi verilənlər bazasının idarəetmə sistemi funksiyasını yerinə yetirir. CİS-in proqram təminatının əsas funksiyaları:</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">1. Sadə və mürəkkəb xəritələrin yaradılması üçün infrastruktur;</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">2. Xəritə laylarının təsvirini təmin edən vasitələr;</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">3. Coğrafi obyektlərin bazadan tez tapılmasını tez təmin edən vasitələr;</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">4. Obyektlərin yaxınlığını, uzaqlığını, bitişik olmasını müəyyən etmək üçün operator dəsti;</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">5. Məkan sorğularını yerinə yetirən çoxsaylı alətlər;</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">6. İş axınını idarə edən sistem (workflow). Bu sistemin köməyi ilə çoxlu istifadəçi eyni zamanda coğrafi verilənlər bazası ilə işləyə bilərlər.</span></div>
Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5569795897267902837.post-29137630951140617752016-03-15T12:28:00.002+04:002016-03-15T12:28:58.614+04:00Gecə-gündüzün bərabərliyi necə baş verir ?<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Hər dəfə yaz və payız gəlməyinə bir necə gün qalmış bir çoxlarımız Gecə və Gündüzün bərabərləşəcəyini eşidirik. Amma bunun necə və üçün baş verdiyini çoxlarımız bilmirik. Ümüd edirəm ki bu yazıda gecə-gündüzün bərabərliyinə qisməndə olsa aydınlıq gətirəcəm...</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjR6cPPvah5HLvP9Y3ukjuyqZC03EKBeRPsKWFtmzQ2mOUB_5tTf6EVvDDhkeMJS2mhJBcYF600xd1rjemLkBNInFsfarGFXqr7r_yi6pwmw0jGrtD5n_rfgpWSGtIuwi5SeMz1FQvJKgw/s1600/Gec-gndzn+brabrliyi.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="420" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjR6cPPvah5HLvP9Y3ukjuyqZC03EKBeRPsKWFtmzQ2mOUB_5tTf6EVvDDhkeMJS2mhJBcYF600xd1rjemLkBNInFsfarGFXqr7r_yi6pwmw0jGrtD5n_rfgpWSGtIuwi5SeMz1FQvJKgw/s640/Gec-gndzn+brabrliyi.jpg" width="640" /></a></div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><b>Gecə-gündüzün bərabərliy</b>i (və ya ekinoks) - gecə və gündüzün bərabər olduğu, Günəş şüalarının ekvatora dik şəkildə düşməsi nəticəsində şüaların çevrənin qütblərdən keçdiyi andır. İldə iki dəfə təkrarlanır - yaz gecə-gündüz bərabərliyi və payız gecə-gündüz bərabərliyi.</span><br />
<br />
<ul style="text-align: left;">
<li><b style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">23 sentyabrda</b><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"> baş verən gecə-gündüzün bərabərliyi: şimal və cənub yarımkürələri, Günəş şüaları günorta vaxtı ekvatora 90°-lik bucaq ilə düşür. Bu an kölgə uzunluğu ekvatorda sıfırdır. Günəş şüaları bu tarixdən etibarən cənub yarımkürəsinə dik düşməyə başlayır. Bu tarixdən etibarən cənub yarımkürəsində gündüzlər, gecələrdən uzun olmağa başlayır. Şimal yarımkürəsində isə tam tərsi baş verir. Bu tarix cənub yarımkürəsində yazın, şimal yarımkürəsində payız başlanğıcıdır. Bu tarixdə Günəş hər iki qütb nöqtəsində da görülür. Dünyada gecə və gündüz bir-birinə bərabər olur. Bu tarix Şimal qütb nöqtəsində altı aylıq gecənin, Cənub qütb nöqtəsində isə altı aylıq gündüzün başlanğıcıdır.</span></li>
<li><b style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">21 martda</b><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"> baş verən gecə-gündüzün bərabərliyi: şimal və cənub yarımkürələri, Günəş şüaları günorta vaxtı ekvatora 90°-lik bucaq ilə düşür. Bu an kölgə uzunluğu ekvatorda sıfırdır. Günəş şüaları bu tarixdən etibarən şimal yarımkürəsinə dik düşməyə başlayır. Cənub yarımkürəsində isə gecələr gündüzlərdən uzun olmağa başlayır. Şimal yarımkürəsində isə tam tərsi baş verir. Bu tarixdə cənub yarımkürəsində payızın, şimal yarımkürəsində isə yazın başlanğıcıdır. Bu tarixdə Günəş hər iki qütb nöqtəsində də görülür. Dünyada gecə və gündüz müddətləri bir-birinə bərabər olur. Bu tarix Cənub qütb nöqtəsində altı aylıq gecənin, Şimal qütb nöqtəsində isə altı aylıq gündüzün başlanğıcıdır.</span></li>
</ul>
<br />
<div>
<br /></div>
</div>
Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5569795897267902837.post-88806737443957297272016-03-12T15:57:00.000+04:002016-03-12T15:57:32.627+04:00Niyə Başlanğıc meridian Londondan götürülür ?<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh7UEbknXtmZvjLuzGU_FlzSyuqxpZXBRIOK7jwXaCjF-LkND5a1HHtrHQOG9gcybn9_kxEt5BSnZO7nJcEu6-sks8vctVwiDMyFSEMmXEEOOU0GefuhDXD_zPdZFP3kQpXOqdheF0uCRg/s1600/Qrinvi%25C3%25A7+meridian%25C4%25B1.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh7UEbknXtmZvjLuzGU_FlzSyuqxpZXBRIOK7jwXaCjF-LkND5a1HHtrHQOG9gcybn9_kxEt5BSnZO7nJcEu6-sks8vctVwiDMyFSEMmXEEOOU0GefuhDXD_zPdZFP3kQpXOqdheF0uCRg/s1600/Qrinvi%25C3%25A7+meridian%25C4%25B1.JPG" /></a></div>
<blockquote class="tr_bq">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><b>Bir çoxlarımız biliri ki Qrinviç meridianı vəya Başlanğıc meridian Böyük Britaniyanın paytaxtı Londondakı Qrinviç qəsəbəsində yerləşən Qrinviç rəssədxanasından keçir. Bu meridian sıfırıncı meridianda adlanır.Amma niyə sıfırıncı meridianın Qrinviçdən keçdiyini fikirləşmisiniz ? Dünyada 100-cə böyük və qədim şəhərlər olmasına baxmayaraq başlanğıc meriddina kimi Qrinviç götürülüb. Coğrafiyanın beşiyinin yaxın şərq olduğu halda Qrinviçin seçilməsi sizcə düzgündür ?...</b></span></blockquote>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Başlanğıc meridianı seçilmədən əvvəl hər bir ölkənin xəritə prodüserləri başlanğıc uzunluğu olaraq öz milli rəsədxanasından keçən meridianı əsas götürürdülər. Məsələn Amerikanlar Vaşinqtonu, Fransızlar Parisi (Sen-Luis kilsəsi), Ərəblər Qüds şəhərini, İngilislər isə Qrinviçi başlanğıc meridian hesab edirdilər.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Ancaq coğrafi kəşflər və xəritəçəkmə məsələlərində İngilislər öndə olduqları üçün bir çox ölkənin dənizçiləri İngilis xəritələrindən istifadə edirdi.Elə buna görədə1884-ci ildə Beynəlxalq Meridian Konfransında alınan bir qərara əsasən başlanğıc meridian kimi Qrinviç götürülmüşdür və digər ölkələrlə də başlanğıc meridianı qəbul edilmişdir. Bu tarixdən sonra başlanğıc meridianı Qrinviç rəsədxanasının yerləşdiyi yer kimi qəbul edilmişdi. Rəsədxana 1948-58-ci illər arasında başqa bir yerə daşınsada əvvəl olduğu yer 0-cı meridian kimi qalmışdır.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"> Qrinviç başlanğıc meridianı seçilməsinin digər bir səbəbi də 0° meridianı ilə tam bir çevrə yaradan 180° meridianı dünyada tarix dəyişikliyinə yol açmasıdır. Qrinviç başlanğıc qəbul olunanda 180° meridianı Böyük Okeanın (Sakit Okeanın) tam ortasından keçdiyindən bir neçə kiçik ada ölkəsi xaricində tarix dəyişikliyinə yol açmaz.</span></div>
Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5569795897267902837.post-49216868890455086542016-03-11T13:02:00.001+04:002016-03-11T13:02:46.792+04:00Dinozavrların müəmmalı qeybı <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjmrOU_ZniS83v5f0-9xZOuo7lfoxtz0FJTg4HohIZodQ371J2WmXVfL1uNmFgINfJFRgVqEYZp2e4IEqXEY-hl-nX9RVhlMOv6dVICvXF8wEm8UVQ7g19b-gGMq5uwDAJL7XIZfbtbPtk/s1600/Dinozavrlar%25C4%25B1n+m%25C3%25BC%25C9%2599mmal%25C4%25B1+qeyb%25C4%25B1+.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjmrOU_ZniS83v5f0-9xZOuo7lfoxtz0FJTg4HohIZodQ371J2WmXVfL1uNmFgINfJFRgVqEYZp2e4IEqXEY-hl-nX9RVhlMOv6dVICvXF8wEm8UVQ7g19b-gGMq5uwDAJL7XIZfbtbPtk/s640/Dinozavrlar%25C4%25B1n+m%25C3%25BC%25C9%2599mmal%25C4%25B1+qeyb%25C4%25B1+.jpg" width="640" /></a></div>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">Nəhəngliklərinə və fiziki güclərinə görə dinozavrların təbiətdə heç vaxt rəqibi olmamış və olmayacaqdır. Bəs niyə onlar dövrümüzə qədər gəlib çatmamışlar? Bir çox mənbələr bu nəhəng məxluqların qəfildən məhv olduğunu deyirlər. Ancaq bəzi alimlər onların nəslinin tədricən kəsildiyini söyləyirlər. Çox güman ki, dinozavrların tələf olması iqlim dəyişikliyi ilə əlaqədardır. 10 milyon illər bundan qabaq yer üzündə istiləşmə baş vermişdir. Sonradan sərin qış və illik quraqlıqlar başlamış və bu nəhənglər üçün artıq isti hava iqlimi və rütubətlik çatışmamışdır. Bir çox alimlərin dinozavrların qəfildən tələfinin səbəbini ölümcül epidemiyada və Yer kürəsinə asteroidin səmaya sürətlə çırpılmasında görürlər.</span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">Toqquşma nəticəsində yaranan toz kütləsi atmosferə yayıldı. Beləliklə yerdə aylarla qaranlıq hökm sürdü. Qida zənciri qırıldı və dinozavrın yerdəki həyatı sona çatdı.</span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">Belə hesab edilir ki, bəzi dinozavr dəstəsi quşların əmələ gəlməsinə səbəb olmuşdur. </span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">Deməli bu nəhənglər tamamilə məhv olmayıblar, sadəcə ölçüləri kiçilmiş, qanadları yaranmış və havaya qalxmışlar.</span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEirAobuPhp4W06LFq_-lN6obya1VIYhLY6Wma3m0kn0qpGZXJpx_N7SnE4nCAh1J3dIAVmnB7XaktPXOTOfr695u_0KOqu7aT4JSJQAaYPdYLJzBfZvTJFCxxWqELi2-I3-HLXQQv2UoWA/s1600/dinozavr.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEirAobuPhp4W06LFq_-lN6obya1VIYhLY6Wma3m0kn0qpGZXJpx_N7SnE4nCAh1J3dIAVmnB7XaktPXOTOfr695u_0KOqu7aT4JSJQAaYPdYLJzBfZvTJFCxxWqELi2-I3-HLXQQv2UoWA/s1600/dinozavr.jpg" /></a></span></div>
</div>
Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5569795897267902837.post-54691228782101935472016-03-09T20:42:00.000+04:002016-03-09T20:42:45.591+04:00Cоğrafiyanın inkişaf tariхi<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEit2sxlbluMEjoZkufEx4O_UCatOclip9slArFpz9dYdbxKtfQNDDSc8oIfnbHdXa4EuNrUffg5IdLlwPQ8ql3yTaGFHNeeRo5xpkbTtM9w-zrJKoAZa75ypYzylzmYlyFi6I8_P_inXj0/s1600/C%25D0%25BE%25C4%259Frafiyan%25C4%25B1n+inki%25C5%259Faf+tari%25D1%2585i.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="233" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEit2sxlbluMEjoZkufEx4O_UCatOclip9slArFpz9dYdbxKtfQNDDSc8oIfnbHdXa4EuNrUffg5IdLlwPQ8ql3yTaGFHNeeRo5xpkbTtM9w-zrJKoAZa75ypYzylzmYlyFi6I8_P_inXj0/s400/C%25D0%25BE%25C4%259Frafiyan%25C4%25B1n+inki%25C5%259Faf+tari%25D1%2585i.jpg" width="400" /></a></div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">İnsanlar qədim zamanlardan təbiətdə baş vеrən hadisələri izləmiş, оnların səbəbini anlamağa çalışmışlar. Təbiət</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">üzərində müşahidələrə əsaslanaraq primitiv baхışlar sоnrakı еlmi biliklərin fоrmalaşmasının əsasını qоymuş, cоğrafiya еlminin bu günki inkişaf səviyyəsinə çatmasına səbəb оlmuşdur. Bu baхımdan antik dövrdən başlayaraq cоğrafiya еlminin inkişaf tariхini mərhələlərə bölməklə öyrənilməsi хüsusi əhəmiyyət kəsb еdir.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Azərbaycan dilində cоğrafiyanın inkişaf tariхinə aid matеrialların bu gün yох dərəcəsində оlması bu sahədə yazılmış hər bir mövzunun gərəkli оlmasını göstərir. Hər hansı bir еlmin inkişafının müəyyən mərhələsində оnun inkişaf tariхinin öyrənilmə zəruriyyəti qarşıya çıхır. Bu zərurət digər еlmlərdə оlduğu kimi cоğrafiya tariхi, həmçinin, cоğrafi bilikləri və bu sahədə əldə оlunmuş nailiyyətləri ümumiləşdirməklə gələcək prоqnоzlaşdırmanın əsasını qоymağa imkan yaradır.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Cоğrafiya tariхi vaхtılə təbiət еlmlərinin tərkibindən ayrılmış və cоğrafiyanın diffеrеnsiyası nəticəsində yaransa da,</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">bu gün tamamilə müstəqil tədqiqat sahəsinə malikdir. Ən qədim zamanlardan dövrümüzə qədər cоğrafiyanın inkişafı оnun tariхi baхımdan öyrənilməsini aktual məsələlərdən birinə çеvirmişdir. Cоğrafiya tariхi dünya haqqında ilkin cоğrafi bilik və təsəvvürlərin yaranmasından başlamış mərhələlərlə müasir dövrə qədər inkişafını öyrənmək üçün sistеmləşdirilmiş bir еlm sahəsidir.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Bu gün cоğrafiyanın inkişaf tariхinə nəzər salmaqla оnun hansı primitiv təsəvvürlərdən başlayaraq fоrmalaşmaqla</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">bu günün səviyyəsinə çatması və həyatımızda mühüm rоl оynamasını təsəvvür еtmək çətin dеyil. Bu еlmin inkişafında bütün хalqlar öz tövhələrini bu və ya digər dərəcədə vеrmişdilər. Bu baхımdan Yеr kürəsinin əmələ gəlməsi, fоrması, kainatda mövqеyi, ölçüləri, matеriklər, оkеanlar və s. haqqında müasir еlmi fikirlər bəşəriyyətin tədrici qazandığı nailiyyətlərin tоplusudur. Еlə оna görə də nə vaхt, harada daha düzgün fikirlərin mеydana gəlməsi haqqında fikir söyləmək çətindir.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Biz isə yalnız tariхi məlumatlara əsaslanaraq mümkün qədər düzgün fikirlər yürütməyə çalışırıq.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">M.C.ƏLİYEV, F.A.HƏSƏNLİ</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">«COĞRAFİ KƏŞFLƏRİN TARİXİ VƏ SƏYYAHLAR»</span></div>
Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5569795897267902837.post-25114502462037394312016-03-06T16:11:00.001+04:002016-03-06T16:11:58.252+04:00Naska səhrasının sirri<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEifnxEsBsfiTvd7val7PYw6hZWa2FKnzqYOftPX2EdDQrhaV8hx7QKOUUM_FIZFaxGcIxnjRoncrLJepuX6d8COTAXg3eUlNzQr7MU6zRd7kHLM1y7VDWEBHClsm1oPSt6Y9MBh2ZFvAO4/s1600/naska3_0.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="424" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEifnxEsBsfiTvd7val7PYw6hZWa2FKnzqYOftPX2EdDQrhaV8hx7QKOUUM_FIZFaxGcIxnjRoncrLJepuX6d8COTAXg3eUlNzQr7MU6zRd7kHLM1y7VDWEBHClsm1oPSt6Y9MBh2ZFvAO4/s640/naska3_0.jpg" width="640" /></a></div>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">Cənubi Amerikada, And dağlarının ətəklərində, Perunun cənubunda illərlə yağış yağmayan kimsəsiz yayla yerləşir. Burada hər gün qum fırtınası qoparan parakas küləkləri əsir. Heç bir həyat əlaməti olmayan bu səhra Yer kürəsinin ən müəmmalı yerlərindən biridir. </span><br />
<br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">Sakit okeanın 50 kilometrliyində yerləşən Naska yaylasında 2500 il bundan qabaq insanlar yaşayırdılar. Onlar taxıl becərir, gildən evlər tikir, balqabaqdan butulkalar düzəldir, müxtəlif qablar hazırlayır və üzərində gözəl naxışlar çəkirdilər. </span><br />
<br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">Ölümdən sonra da həyatın olduğuna inanan naskalılar insanları bir neçə qat parçaya büküb oturaq vəziyyətdə dəfn edirdilər. Naska mədəniyyətinin nümayəndələri öz kəllələrinə uzunsov forma verməyə çalışırdılar. </span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">Bunun üçün uşaqların başına taxta parçaları bağlayırdılar. Onlar niyə belə edirdilər? Bəlkə başqalarından fərqlənmək üçün? Yaxud qədim allahlardan birinə bənzəmək istəyirdilər? Bəlkə belə forma onlara dünyanı adi insan kimi deyil, başqa cür görməyə imkan verirdi? </span><br />
<br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">Bu yerlərin qədim sakinləri öz həyat tərzləri barədə yazılar qoymayıblar. Lakin məlumdur ki, Naska xalqı insanları qurban verən sərt xalq olub. Qədim parçalarda və qablarda şamanlar, pişiklər, dəniz məxluqları və kəsilmiş başlar təsvir olunub. </span><br />
<br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">Naskalılar bacarıqlı ustalar olublar. Onların gözəl naxışlı örtükləri hansı üsullarla hazırladıqları bizə bəlli deyil. Naskalılar yeraltı bulaqlar tapırdılar. Onların inşa etdikləri akveduklar, su kəmərləri zəmanəmizə qədər gəlib çatmışdır.</span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">Daşlarla döşənmiş bəzi kanalların uzunluğu 450 metrdən çoxdur. Naskalılar Kaxuaçi adlı şəhər salıblar. Bu şəhərin ətrafında çoxlu sayda məzar təpələri vardır. Təpəyə qalxanda Nasko yaylası sakinlərinin ən böyük müəmması – nəhəng rəsmlər görünür. </span><br />
<br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">Yerin səthindəki xırda qırmızı daşları yerindən tərpədəndə, onların altında açıq rəngli qumun və gilin olduğu görünür. Yaylada bu günə qədər məlum olan 13 mindən çox xətt və fiqur vardır. Külək min il ərzində onları təmizləyib, daha qabarıq edib. </span><br />
<br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">Səmadan əcaib mənzərə açılır - bütün səhra boyu xətlər çəkilib. Sanki nəhəng bir adam yaylanın üzərində albom vərəqində olduğu kimi şəkillər çəkib. Uçuş zolağı kimi düz və uzun xətlər; həndəsi fiqurlar; yarpaqlar; budaqlar; heyvan və quş təsvirləri; möhkəm spiral və ziqzaqlar – şəkillər heç bir yerdə qırılmayan xətlərlə çəkilib. </span><br />
<br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">XX əsrdə Naska xətləri ilə arxeoloqlar maraqlanmağa başlayıblar. Əvvəlcə bu xətlərə çox da əhəmiyyət verməyiblər. Belə qərara gəliblər ki, bunlar qədim suvarma kanalları və ya müqəddəs yerlərə aparan yollardır.</span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgPI5TogRbAGMMBtOCaGnzy8Ju9dqo6MNOIRepbm_KGvGbJpf61vwZ0fPpIbHXw4ZQ8mMnemTRWMOcnhdONkjjFdnhC3rZqpOtvLw6q8pSvXB4hhfZ2jWCr-ob7wJ7uluTxi0zcrUv48UA/s1600/naska+s%25C9%2599hras%25C4%25B1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgPI5TogRbAGMMBtOCaGnzy8Ju9dqo6MNOIRepbm_KGvGbJpf61vwZ0fPpIbHXw4ZQ8mMnemTRWMOcnhdONkjjFdnhC3rZqpOtvLw6q8pSvXB4hhfZ2jWCr-ob7wJ7uluTxi0zcrUv48UA/s1600/naska+s%25C9%2599hras%25C4%25B1.jpg" /></a></span></div>
<br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">Lakin tezliklə görüblər ki, Günəş bu xətlərdən birinin oxu boyu qürub edir, “kolibri”nin burnu yay gecə-gündüz bərabərliyində Günəşin doğduğu yeri göstərir. Onda qərara gəlirlər ki, bu qədim təqvimdir, hərçənd xətlərin çox cüzi hissəsini ulduzlu səma ilə tutuşdurmaq mümkün olur. Bəzi alimlər hesab edirlər ki, xətlər yeraltı çayların xəritəsidir. </span><br />
<br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">Naska xətlərinin sirri hələ də açılmayıb. Bir versiya digərini əvəzləyir. Bu müəmmadan baş çıxarmaq isə hələlik mümkün görünmür. Heoqlifləri (yerdə uzunluğu dörd metrdən çox olan xətləri belə adlandırırlar) qoruyub saxlamaq üçün Naska xətləri UNESCO tərəfindən qorunur. Lakin yayladan keçən avtomobil yolu və meşələrin qırılması səbəbindən məcrası dəyişən çay daşqınları nadir abidəyə təhlükə yaradır. /portal.azertag.az/</span></div>
Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5569795897267902837.post-32028062624205055622016-03-05T14:58:00.001+04:002016-03-05T14:58:27.211+04:00Təqvimdəki ayların mənası Bilirsinizmi ?<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiR_gpq_-L1RkDvZIfUTiFkksLhjCR2I1OYta5ht_xBqJZcaCBKdhMlIkOVpj_lkA6j_hZdlnWktAUhxX3zWUtB7z9rmbKHH44Y2Q5Sf0g1haDSQCWurKWGVY-YHK2MOYt18brgvclqBG0/s1600/T%25C9%2599qvimd%25C9%2599ki+aylar%25C4%25B1n+m%25C9%2599nas%25C4%25B1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="337" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiR_gpq_-L1RkDvZIfUTiFkksLhjCR2I1OYta5ht_xBqJZcaCBKdhMlIkOVpj_lkA6j_hZdlnWktAUhxX3zWUtB7z9rmbKHH44Y2Q5Sf0g1haDSQCWurKWGVY-YHK2MOYt18brgvclqBG0/s400/T%25C9%2599qvimd%25C9%2599ki+aylar%25C4%25B1n+m%25C9%2599nas%25C4%25B1.jpg" width="400" /></a></div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">İstifadə etdiyimiz təqvimdəki ayların adının necə əmələ gəldiyi yəqin ki, hər birimiz üçün maraqlıdır. Bu ayların adı qədim Roma təqvimindən götürülüb. Qədim Romada çoxallahlılıq mövcud idi. Romalılar təqvimdəki ayların hər birini onların adları ilə əlaqələndirib və tanrılarının şərəfinə adlandırıblar. </span><br />
<br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Yanvar - qədim zamanlarda hər bir başlanğıcın tanrısı hesab edilən Roma allahı Yunusun adı ilə əlaqələndirilib. </span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Fevral - bu ayın ortasında Romada Dies Februtus adlı yaz bayramı keçirildiyi üçün bu cür qeyd olunub. </span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Mart - Romanın müharibə allahı Marsın şərəfinə qoyulub. </span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Aprel - Latın feli olan “aparire” sözündən götürülüb ki, bunun da mənası açmaq deməkdir. Həmin ayda Romada çiçəklər açarmış.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">May - Romanın yaz ilahəsi olan Mayinin adından götürülüb.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">İyun – Bu ayın adının necə yarandığı barədə müxtəlif fikirlər var. Ehtimala görə, bu aya Roma ilahəsi Yunonun adı verilib. Lakin, “iyun” sözünün yaranması haqqında başqa bir fikrə görə, bu ayın adı birinci Roma konsulu (Romada yüksək vəzifəli şəxs) Yuni Brutun şərəfinə adlandırılıb.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">İyul - Roma imperatoru Yuli Sezar bu ayda anadan olduğu üçün onun adı ilə əlaqələndirilib.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Avqust - Roma imperatoru Oktavianın adının sonuna artırdığı Avqust (mənası “müqəddəs” deməkdir) sözündən götürülüb. Məhz, Yuli Sezardan sonra hakimiyyətə gələn Oktavian təqvimə özünün şərəfinə Avqust ayını daxil etdirib. </span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Sentyabr - Latınca “setrem” ( yeddi ) sözündən yaranıb. Çünki, qədim Roma təqvimində il martdan başlanırmış. Sentyabr qədim Roma təqviminin yeddinci ayı imiş. </span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Oktyabr - Latınca “okto” (səkkiz) sözündən əmələ gəlib. Çünki, bu ay qədim Roma təqvimində səkkizinci ayı hesab olunurmuş.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Noyabr - Latınca “novem” (doqquz) sözündən yaranıb. Noyabr qədim Roma təqviminin doqquzuncu ayı olduğundan belə adlandırılıb. </span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Dekabr - Latınca “desem” (on) sözündən əmələ gəlib. Dekabrın gəlişi qədim Roma təqvimində onuncu aya təsadüf etdiyindən ona bu ad verilib.</span></div>
Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5569795897267902837.post-56442169544041265092016-03-04T10:19:00.002+04:002016-03-04T10:19:32.088+04:00Tufangöl<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhEVzsrOX7ul8QXmWNYPmdn62FzDA4SV3o78o7_4NAE8wsMK4BHjctFpQu6yFAnlnIiXCt7-UdqpA5DSXBgmkSTwCHBSpv4IKIQJcvj1OBa_9b-WTGPQDhVsjxIuzIEWN46HIMntviThP0/s1600/tufang%25C3%25B6l.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="266" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhEVzsrOX7ul8QXmWNYPmdn62FzDA4SV3o78o7_4NAE8wsMK4BHjctFpQu6yFAnlnIiXCt7-UdqpA5DSXBgmkSTwCHBSpv4IKIQJcvj1OBa_9b-WTGPQDhVsjxIuzIEWN46HIMntviThP0/s400/tufang%25C3%25B6l.jpg" width="400" /></a></div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Tufangöl — Dəmiraparan çayının sol qolu Tufançayın sağ qolunun mənbəyindən 4 km şimalda, dəniz səviyyəsindən 3,277 m yüksəklikdə yerləşir. Buzlaq (moren) mənşəyli olan Tufangölün ətrafı dağlarla əhatə olunmuş, qar və buzlaq suları ilə qidalanan şirin sulu göldür. Gölün uzunluğu 160 m, eni 125 m, çoxsulu dövürdə sahəsi 3,8 hektara çatır. Dərinliyi 5,6 m -ə çatan Tufan gölün suyu yay aylarında şəffaf olur və 2 m-ə qədər gölün dibi aydın görünür.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Qar və buzlaq suları ilə qidalanır. Şirin suludur.Bəzən qar örtüyü bütün il ərzində əriməyə macal tapmır. Bu yerlərə bələd olan köçəri maldarlar (yerli əhali) Tufangölü Nuhun gölü kimi tanıyırlar.</span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiMd89kUQaZUCxTW97wSdW9vua7Rku6SIabeu4AnFDOI5hcWft5escm-qf_8U-w3szWbsWzk7lyONANKCFXIy0LIDAZPGZC5AInBreEu6ULr-y99zVMbvHz2SRvQBqLmAevFPyThDvyklE/s1600/tufang%25C3%25B6l.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="266" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiMd89kUQaZUCxTW97wSdW9vua7Rku6SIabeu4AnFDOI5hcWft5escm-qf_8U-w3szWbsWzk7lyONANKCFXIy0LIDAZPGZC5AInBreEu6ULr-y99zVMbvHz2SRvQBqLmAevFPyThDvyklE/s400/tufang%25C3%25B6l.jpg" width="400" /></a></span></div>
<br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Rəvayətə görə guya gölün sahilində Nuhun gəmisinin parçalanmış qalıqlarına rast gəlinmiş. Lakin Tufan dağ, "Tufan çay" və "Tufan göl" adları çox güman ki, qeyd olunan coğrafi ərazinin sərt, tufanlı-qasırğalı təbiəti ilə əlaqədardır.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Tufangölün ətrafında ilin 8 – 9 ayı buludlu, qarlı, çovqunlu keçir. Tufan dağ, "Tufan çay" və "Tufan göl" adları çox güman ki,ərazinin sərt, tufanlı-qasırğalı təbiəti ilə əlaqədardır.</span></div>
Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5569795897267902837.post-76190539350330019872016-03-02T11:15:00.000+04:002016-03-02T11:15:14.232+04:00Acgözlü, ülgüc kimi iti dişləri olan PİRANİYALAR<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh8dnSu5UPFF-XclsUNtEHFZF13KYPEQr3BS3JclPKci82pVYD676p3mkOw6YrNRvbuvHhAd9nnilsocaC84SqAyqJRlu-LIWXVvsA9-TMFHmDYMIy30FKHInwgXc_2LceksySvRna6i8E/s1600/pirana+bal%25C4%25B1%25C4%259F%25C4%25B1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="424" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh8dnSu5UPFF-XclsUNtEHFZF13KYPEQr3BS3JclPKci82pVYD676p3mkOw6YrNRvbuvHhAd9nnilsocaC84SqAyqJRlu-LIWXVvsA9-TMFHmDYMIy30FKHInwgXc_2LceksySvRna6i8E/s640/pirana+bal%25C4%25B1%25C4%259F%25C4%25B1.jpg" width="640" /></a></div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Cənubi Amerikanın çay və göllərində çox da böyük olmayan, təxminən 30 santimetr uzunluğunda piraniya balıqları yaşayır. Bəs bu balıqlar niyə görə məşhurlaşıb? Acgözlüyünə, ülgüc kimi iti dişlərinə və aqressivliyinə görə.</span><br />
<br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Piraniyalar qarşılarına çıxan bütün heyvanlara, istər balıq olsun, istərsə də suya düşən hər hansı başqa heyvan, hamısına hücum edir. Piraniya sürüsü bir göz qırpımında öküzü elə parçalayar ki, ondan yalnız quru sümük qalar.</span><br />
<br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Sürüləri piraniyaların yaşadığı çaydan keçirməyə məcbur olan çobanlar heyvanların birini bu yırtıcılara qurban verməli olurlar. Piraniyaların başı bu heyvana qarışdığı müddətdə, sürü çayı salamat keçə bilir.</span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgQQDApC4KBoKSqneAK_dblAplIXIzgUBP2Fchf9qFHn-PvzmPn5rZQE_nbo1lSVwiSU6oPy-w5pJhgit6iP0Y0FWsWcjbagTEPaGqzViQcyzuTrVlE4oV1m1UWTvQc8cJ-7sNEfeT7BNk/s1600/pirana.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="326" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgQQDApC4KBoKSqneAK_dblAplIXIzgUBP2Fchf9qFHn-PvzmPn5rZQE_nbo1lSVwiSU6oPy-w5pJhgit6iP0Y0FWsWcjbagTEPaGqzViQcyzuTrVlE4oV1m1UWTvQc8cJ-7sNEfeT7BNk/s640/pirana.jpg" width="640" /></a></span></div>
<br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Vəhşi heyvanlar da hiyləgərlikdə insanlardan geri qalmır. Çaydan su içmək və ya onu keçmək üçün onlar piraniyaların başını səs-küylə qatırlar. Piraniya sürüsü səs gələn tərəfə cuman zaman vəhşi heyvanlar cəld su içir və yaxud digər sahilə keçirlər.</span><br />
<br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Piraniyaların bədxahlığı hətta onların öz aralarında didişməsinə, biri-birinə hücum etməsinə gətirib çıxarır. Lakin buna baxmayaraq bəzi həvəskar-akvariumçular bu balıqları evdə saxlamağa risk edirlər. Deyilənə görə, təbii yaşam arealından məhrum olan piraniya öz aqressivliyini itirir. </span><span style="background-color: white; color: #303e48; font-family: arial, helvetica, sans-serif; font-size: 16px; line-height: 19.2px;"><i>portal.azertag.az</i></span></div>
Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5569795897267902837.post-22403685697345051272016-02-26T22:49:00.000+04:002016-02-26T22:56:54.100+04:00Qobi səhrası<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjrAi5RcYvfcW0eNHT4LphwsEQDLkd_1YpLq-dia5RIahds1bQ5QaSThI5NNBusHp8zjuQ7d7hEGq_ELcZWiWTZL-qchFq6A8UZKcwjdHHMyOc39IWW-mcCtMhWnlgtoYsiSuPAvjHHYiA/s1600/qobi+s%25C9%2599hra.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="496" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjrAi5RcYvfcW0eNHT4LphwsEQDLkd_1YpLq-dia5RIahds1bQ5QaSThI5NNBusHp8zjuQ7d7hEGq_ELcZWiWTZL-qchFq6A8UZKcwjdHHMyOc39IWW-mcCtMhWnlgtoYsiSuPAvjHHYiA/s640/qobi+s%25C9%2599hra.jpg" width="640" /></a></div>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">Qobi Mərkəzi Asiyanın ən böyük və qeyri-adi səhralarından biridir. Adını monqol sözü “qov”dan alıb. Monqol dilində “qov” “boş, susuz yer” deməkdir. Bu bölgəni ilk kəşf edənlərə Qobi çox dəhşətli yer təsiri bağışlayıb. </span><br />
<br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">Qobinin ilk tədqiqatçılarından biri rus səyyahı <a href="http://cografiya.info/semyonov-tyan-sanski/" target="_blank">Nikolay Prjevalski</a> olub. Cəhənnəm istisi ilə nəfəs boğan, qum qasırğaları qoparan dalğavari qum təpələri ilə yüzlərlə verst məsafə qət etmək ekspedisiya üçün ağır olub. Təsəvvür edin ki, bir damcı da su yoxdur. Nə bir quş, nə də bir heyvan gözə dəyir. Əvəzində qarşıya saysız-hesabsız at və dəvə sümükləri çıxır. İlğım. Dan yeri ağarandan qürub çağına qədər günəş yandırıb-yaxır. </span><br />
<br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">Prjevalskidən 500 il əvvəl başqa bir yolçu Qobi barədə yazıb: “Biz yol gedirdik... iki ay və 10 gün. Bu müddət ərzində sərdabalardan başqa heç bir tikilinin izinə-tozuna da rast gəlmədik”. Daha 700 il əvvəl isə Çin səyyahı bu səhranı oxşar şəkildə təsvir edib: “...çoxlu mənfur şeytan və isti küləklər var. Bunlarla qarşılaşan səyyahların hamısı tələf olur...”.</span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">Qobi dəhşətli istiləri, gözqamaşdıran günəşi və güclü küləkləri ilə bərabər, sərt soyuqları ilə də məşhurdur. Yayda temperatur 50-yə yüksəlirsə, qışda mənfi 50 dərəcə soyuqlar olur. Belə temperatur dəyişməsi hətta soyuq qütbü Oymyakonda da yoxdur.</span><br />
<br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">Əslində, Qobi ilk səyyahların təsvir etdikləri qədər yeknəsəq və dəhşətli yer deyildir. Yerli sakinlər bu geniş ərazidə Qırmızı, Qara, Sarı, Şoran, Bərəkətli və digər qobiləri fərqləndirirlər. Bu qobilər də çoxsaylı regionlara bölünür. Deyilənə görə, monqollarda 33 Qobi səhrası var. Həqiqətən, Qobi rəngarəngdir. Burada həm qumlu düzənliyə, həm də hündür barxanlara təsadüf olunur.</span><br />
<br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">Səhranın xeyli hissəsini gilli-daşlı səhralar – hamadalar təşkil edir. Qayalı dağları olan çöllüklər də az deyildir. Burada şoranlıq ərazilərə, vahələrə təsadüf olunur. Qobinin çox sərt iqlimli bölgələrində insanlar yaşamır. Amma ərazilərinin bir qismi bu səhrada yerləşən Monqolustan və Çin bu torpaqları heç də vecsiz saymır. Səhrada köçəri həyat keçirən çobanlar sürü otarır. Vəhşi heyvanlar və yabanı bitklilər də az deyil. </span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">Qobi on milyonlarla ildir quru ərazidir. Hərçənd 130 milyon il əvvəl başdan-başa bataqlıq ərazi olan bu yerlər dinozavrların məskəni olub. Belə bir versiya var ki, heyvanlar məhz burada əmələ gəlib və yer üzünə yayılıb. Qobidə bu qədim nəhəng heyvanların xeyli skeleti tapılıb və ilk dəfə dinozavr yumurtası aşkar edilib. Səhrada elmi ekspedisiyalar işləyir. Hətta turistlərə də qazıntı halında olan heyvan sümükləri axtarmaq icazəsi verilib. Doğrudur, qazıntı aparmaq üçün çox sərt şərtlər irəli sürülür. </span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiaE8abKqBYrcrmzxxVofaB4xTPjRmRY_CRei-nrVXLhq3zCXUSU744CIuWlZjX5ljomKA6pEJG_MS_ipbOeUsDKQ5S_rI8SgLoFqdpdhXVEiBN-JH6MuSRzz8_8CNd0lhiBtmM6mkCK14/s1600/qobi.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="424" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiaE8abKqBYrcrmzxxVofaB4xTPjRmRY_CRei-nrVXLhq3zCXUSU744CIuWlZjX5ljomKA6pEJG_MS_ipbOeUsDKQ5S_rI8SgLoFqdpdhXVEiBN-JH6MuSRzz8_8CNd0lhiBtmM6mkCK14/s640/qobi.jpg" width="640" /></a></span></div>
<br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">Bəzi heyvanlar Qobi səhrasının ağlasığmaz temperatur dəyişmələrinə uyğunlaşıb. Xırda gəmiricilər yuvalarda gizlənir. Baktrian adlandırılan vəhşi dəvələrin qalın yunu onları soyuqlardan və qızmar günəşdən qoruyur. Bədənlərinin aşağı hissəsində yun qalın deyil və bu da onlara sərinləmək imkanı verir. Ceyran, kulan, antilop kimi heyvanlar bu sərt yerlərin sakinləridir. </span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiSW5rwKt8kPTbGUXEB9qAIkO5hwtTClXnjaCeXVa3AKLdnPgtUOAJFGSLSbj9E-KKYVrzeO5sO7kYbgjwSYq_4z8K4Ntpgj5cqTnbW2deiS0xDh6V2hDBEV6O7jV2uN2_pi68Dg-v6L2s/s1600/qobi+s%25C9%2599hra.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="408" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiSW5rwKt8kPTbGUXEB9qAIkO5hwtTClXnjaCeXVa3AKLdnPgtUOAJFGSLSbj9E-KKYVrzeO5sO7kYbgjwSYq_4z8K4Ntpgj5cqTnbW2deiS0xDh6V2hDBEV6O7jV2uN2_pi68Dg-v6L2s/s640/qobi+s%25C9%2599hra.jpg" width="640" /></a></span></div>
<br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">Kənd təsərrüfatını inkişaf etdirən insanlar səhranın olan-qalan suyunu qurudur, onun strukturunu pozur, meşələri qırır, nəticədə səhra daha genişlənir. Monqolustanın və Çinin şəhərləri Qobidən qopan qum qasırğalarından əziyyət çəkir. Böyük səhradan qorunmaq üçün Çində Böyük yaşıl hasar hörmək qərarına gəliblər. 1970-ci ildə başlanan yaşıllaşdırma işlərini 2050-ci ildə başa çatdırmaq nəzərdə tutulur. Layihəyə görə, ölkənin 13 əyalətini əhatə edən geniş ərazidə ağaclar əkilməlidir. Böyük yaşıl zolağın uzunluğu 4500 kilometrdən çox, eni təqribən 100 kilometr olmalıdır. Yaşı 11-60 arasında olan hər bir çinli hər il ya 3-5 ağac əkməli, ya da vergi ödəməlidir. /portal.azertag.az/<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi9f4Unv-9vj9mg6gAlobKXcKYBwWJSPVcibsXhylmFnLJxr1nxWxPaaNjFOTPfFcQxl3tBV5vhQ0o_mMi-xJedWvq3d0TiFKTgkYcmLMPo9Meu4eYLh0msRqKR5CCzI1XfcGlwdeNS_F0/s1600/qobi+s%25C9%2599hra.jpg" imageanchor="1"><img border="0" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi9f4Unv-9vj9mg6gAlobKXcKYBwWJSPVcibsXhylmFnLJxr1nxWxPaaNjFOTPfFcQxl3tBV5vhQ0o_mMi-xJedWvq3d0TiFKTgkYcmLMPo9Meu4eYLh0msRqKR5CCzI1XfcGlwdeNS_F0/s640/qobi+s%25C9%2599hra.jpg" width="640" /></a></span></div>
Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5569795897267902837.post-86436290281998546242016-02-23T10:38:00.000+04:002016-02-23T10:39:56.230+04:00Niyə Fevral 28 vəya 29 gündür?<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEikUT-InlyuuoZtBcR2zm2kdvegbnq8bmkfAmMKtDn3sEwKHbfWajfGogfzOC2kCc-h9DK836sol4wNyut26LdthLx1En3QceUWMBGJdyiT_YMRckcYAGaUDRi0HUA4is6irzoeap0Oadw/s1600/fevral+28+gun.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="236" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEikUT-InlyuuoZtBcR2zm2kdvegbnq8bmkfAmMKtDn3sEwKHbfWajfGogfzOC2kCc-h9DK836sol4wNyut26LdthLx1En3QceUWMBGJdyiT_YMRckcYAGaUDRi0HUA4is6irzoeap0Oadw/s400/fevral+28+gun.jpg" width="400" /></a></div>
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;"><b>Niyə Fevral 28 gündür?</b></span></span><br />
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;">Bu demək olar ki, hər kəsin ağlına gələn amma dəqiq bir cavab verə bilmədiyimiz bir sual olmuşdur ..</span></span><br />
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;">Təbii coğrafiya müəllimlərin tez-tez məruz qaldığı suallardan biri budur ..</span></span><br />
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;">Ümumiyyətlə bu suallara mən də daxil olmaq üzrə Coğrafiyaçılar belə cavab verir:</span></span><br />
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;">"Dünyanın orbiti ellips olduğu üçün il içərisində dünya günəşə bəzən yaxınlaşarkən (ən yaxın 3 yanvar) bəzən də uzaqlaşar (ən uzaq 4 iyul) bu yaxınlaşma ya da uzaqlaşmalar əsnasında dünya ilə günəş arasındakı cazibə qüvvəsi dəyişər və dünya günəşə yaxınkən (yəni fevral periodunda) daha sürətli hərəkət edərkən uzaqlaşdığı dövrdə (avqust periodunda) yavaşlayar ..</span></span><br />
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;">Belə olunca normalda 30 gündə keçməsi lazım fevral ayını sürətli keçdiyi üçün 28 gündə, yavaş keçən avqust, iyul dövrünü isə 30 yerinə 31 ər gündə tamamlayır ..</span></span><br />
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;">Yəni bunu səbəbi orbitin ellips olması və dünyanın orbit sürətinin buna bağlı olaraq dəyişməsidir .. "</span></span><br />
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;">Bu cavabın doğru olduğu yerlər qədər doğru olmadığı yerlər də var təəssüf ki ..</span></span><br />
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;">Ay müddətləri əgər dünyanın orbit sürətinə bağlı olsaydı ard arda 30, 31, 30, 31 deyə ay müddətləri əmələ gəlməzdi onsuz da ..</span></span><br />
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;">Çünki orbit sürəti düzünli olaraq artar ya da azalar ..</span></span><br />
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;">Amma ay surələrindəki artım ya da azalmalar nizamlı deyil ki ..</span></span><br />
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;">Məsələn;</span></span><br />
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;">Dekabr Yanvarda dünya çox yavaşlayır və bu aylar 31 gün davam edir.</span></span><br />
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;">Sonra dünya bi anda qaza basır və fevral ayı yalnız 28 gün davam edir.</span></span><br />
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;">Yaxşı sonra nə olur?</span></span><br />
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;">Martda yenə dünya bi anda yavaşlayır və 31 gün sonra sürətlənir 30 gün və.s ...</span></span><br />
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;">Bu sizə məntiqli gəldimi?</span></span><br />
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;">Əgər gəlmədisə bir də bunu oxuyun;</span></span><br />
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;"><br /></span></span>
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;">Əslində hadisə, Sezar dövründə keçir. Julius Sezar, təqvimdəki qarışıqlıqları həll etməsi üçün Misirli astronomiya alimi Sosigenesə əmr verir. O zamanlarda 1 ilin 365 gün 6 saat davam etdiyi bilinir.</span></span><br />
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;"><br /></span></span>
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;"> Sosigenes də həll edir:</span></span><br />
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;"><br /></span></span>
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;"> HƏR İL 365 GÜN ÇƏKƏCƏK.</span></span><br />
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;"><br /></span></span>
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;"> Hər ildən 6 saat artacaq.</span></span><br />
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;"><br /></span></span>
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;"> Qalıq saatlar 4 ildə bir təqvimə əlavə olunacaq və</span></span><br />
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;"><br /></span></span>
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;"> O İL 365 + 24 SAAT = 366 GÜN OLACAQ.</span></span><br />
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;"><br /></span></span>
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;"> 366 gün 12 bərabər parçaya bölünmədiyi üçün 6 ay 30 gün, digər 6 ay 31 gün çəkəcək. Yaxşı 365 gün çəkən illərdə aylara görə bölgü necə olacaq?</span></span><br />
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;"><br /></span></span>
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;"> Sezar əmr verir: O zamanlar yeni il, mart ayında. Və Sezar da yeni ilin başlandığı aya çox sevdiyi həyat yoldaşının adını verir (March). Və İlk ay 31 gün çəksin, daha sonrakılar də bir 30, bir 31 şəklində getsin istəyir. İlin son ayı olan fevral, (September = 7, October = 8, November = 9, December = 10 da buradan gəlir) beləcə 4 ildə bir 30 gün, digər illərdə 29 gün olmuş. Sezar, bununla da kifayətlənməyib aylardan birinə (ən sevdiyi aya-iyul) öz adını vermiş: JULIUS, yəni JULY.</span></span><br />
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;"><br /></span></span>
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;"> Sonradan imperator olan Augustus, Sezardən geri qalmamış və o da ən sevdiyi aya (Avqust) öz adını vermiş: AUGUSTUS, yəni Avqust. Ancaq Julius Sezarin ayı 31 günkən Augustusun ayı 30 gün ola bilərdimi? O da əmr vermir: İLİN SON AYINDA 1 GÜN DAHA ALIN, mənim ayım da 31 gün edin. Yazıq Fevraldan 1 gün daha alınmış və Avqusta əlavə olunmuş. O gün bu gündür Fevral ayı, 4 ildə bir 29 gün, digər illərdə 28 gün, Sezarın ayı İyul və Augustusun ayı Avqust da dalbadal 31 gün davam edir.</span></span><br />
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;">Sizcə bunlardan hansı daha doğru ola bilər?</span></span><br />
<span style="color: #333333; font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="line-height: 24px;"><span style="background-color: white; font-size: 16px;">Məqalədən istifadə edərkən istinad kimi </span><strong style="background-color: white; font-size: 16px;">cografiya.info</strong><span style="background-color: white; font-size: 16px;"> göstərməyiniz xahiş olunur</span></span></span></div>
Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5569795897267902837.post-54198644626982650022016-02-15T14:31:00.001+04:002016-02-15T14:31:26.291+04:00Yer kürəsində həyatın sonu nə zaman bitəcəkdir?<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhCLhTf0ZWMHQsRp4ZuYzKOpqJHOIjAhy4_nVfDW-At-vUY-IZOmaeIm6j4VJrXPWnSuffXz-dyRZ_y6uPdfRpGpLB_PZ8NoDLDqcNMgYd-xm39hRkze-lIu2qFYjmmZLrzVFkyaQ5F0Rg/s1600/yer+ulduz+g%25C3%25BCn%25C9%2599%25C5%259F+b%25C3%25B6y%25C3%25BCk+partlay%25C4%25B1%25C5%259F.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="358" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhCLhTf0ZWMHQsRp4ZuYzKOpqJHOIjAhy4_nVfDW-At-vUY-IZOmaeIm6j4VJrXPWnSuffXz-dyRZ_y6uPdfRpGpLB_PZ8NoDLDqcNMgYd-xm39hRkze-lIu2qFYjmmZLrzVFkyaQ5F0Rg/s640/yer+ulduz+g%25C3%25BCn%25C9%2599%25C5%259F+b%25C3%25B6y%25C3%25BCk+partlay%25C4%25B1%25C5%259F.jpg" width="640" /></a></div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Günəş,5 milyard il içində ömrünü tamamlayacaq.Ölüm müddətində genişlənərək həyat verdiyi Dünyanı da udacaq olan Günəş,planetimizin son ölüm tarixini əlində saxlayır.Ancaq alimlər,Dünyanın fiziki olaraq olmasa da,bir gün üzərindəki həyatın tamamilə sona çatacağını bildirdilər.Dünyamız,Günəş tərəfindən udulmadan əvvəl "ölə bilər".Astronomların hazırladığı simulyasiyalar,3 milyard il ərzində Dünyadakı bütün canlı növlərinin yox olacağını ortaya qoydu.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">İngiltərənin St. Andrews Universitetidə astrobioloq olan Jack O'Malley-James,"Yavaş və sürətli ekoloji dəyişmələrin bir araya gəlməsi,Dünyadakı bütün canlı növlərinin nəslinin tükənməsinə səbəb olacaq.Ən son həyat növləri 2.8 milyard il sonra Dünyadan silinmiş olacaq"-dedi.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">İngilis astronomu,okeanların 2 milyard il içində quruyacağını,geriyə Marsa bənzəyən qurumuş qum təpələriylə örtülü ərazilər qalacağını ifadə etdi.Dünyada bir zamanlar həyatın var olduğuna dair izlər,geridə qalan az saydaki su yığınına yatacaq.O'Malley-Jamesin simulyasiyasına görə,bir neçə milyard il içində artan buxarlanma nisbətləri və yağış suyundakı kimyəvi reaksiyaları,atmosferdən daha çox karbon çəkəcək.Azalan karbondioksid nisbətləri,heyvan və bitkilərin yox olmasına səbəb olarkən,dünya mikrobların evi halına gələcək.Eyni zamanda oksigen tükənəcək və artan temperatur okeanların buxarlaşmasıyla geridə quru bir planet buraxacaq.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">"Çox uzun zaman sonrakı Dünya,həyata çox uzaq bir yer halına gələcək"-deyə fikrini ifadə edən O'Malley-James,"Bütün həyat formaları suya ehtiyac duyur.Gələcəkdə kiçik su yığınları,istiliyin aşağı olduğu yüksək yerlərdə və ya mağaralarda və yerlatında olacaq.Həmçinin,gələcəyin dünyasında yüksək temperatur və ultrabənövşəyi radiasiya kimi bir çox çətin vəziyyətlə mübarizə etmək lazım olacaq "şərhini etdi.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">8,400,000 Il sonra əvvəldən kosmosa uçurulmuş və dünyaya geri dönməyə proqramlı insanlığın gələcək nəsillərinə mesaj, xəritə və məlumatlar daşıyan LAGEOS peyki Dünyaya geri dönəcək.Hazır yeri gəlmişkən,LAGEOS-dan da bir az bəhs edək.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">LAGEOS 426 bucaqlı kub yansıdıcıdan ibarət olan bir kürədir.LAGEOS,dünyanın orbitində 1976 -ci ildən bu yana uçmaqdadır.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">LAGEOS-un içində 2 ədəd paslanmayan poladdan əldə edilmiş plakat var.Dünya haqqında LAGEOS'dan verilən məlumatlar isə,bu lövhələr vasitəsi ilə lazımlı yerlərə çatdırılır.LAGEOS-un üst qisimində 1-dən 10-a qədər rəqəmlər var.Sağ tərəfində isə,Dünyamızın Günəş ətrafında döndüyünü izah edən bir rəsm var.Eyni zamanda Dünyanın Günəş ətrafında dönüş müddətinin 1 il olduğu da yenə bu rəsm ilə göstərilir.Bu məlumatlardan geri qalan hissədə isə Dünyanın 268 milyon il əvvəl necə göründüyü və qitələrin düzülüşü ilə bu gün necə göründüyü izah edilir.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">25,000 il sonra Arecibo Mesajı yerinə çatacaq.25.000 işıq ili uzaqlığa göndərilən Arecibo Mesajı 1679 ikilik ədəd sistemi rəqəmindən ibarətdir və ölçüsü 210 baytdır.Bu mesajın göndərilmə məqsədi dünyadankənar ağıllı varlıqlarla bir ünsiyyət qurma səyi deyil,insanlığın texnoloji inkişafının bir inkişafıdır.2001-ci ilin avqust ayında Birləşmiş Krallıqda Chilbolton teleskopu yaxınlarındakı bir tarlada olan çevrə formalı strukturların,Arecibo mesajına dünya xaricindən gələn bir cavab olduğu iddia edilmişdir.SETI'yə görə isə,bu qrafiklərin dünya xarici qaynaqlı olduğunu iddia edə bilmək üçün heç bir dəlil yoxdur.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Günəşin isə qarşısında hələ 5 milyard ili daha var.Sonra içindəki hidrogen bitəcək və içərisindəki heliumu yandırmağa başlayacaq.Heliumun da bitməsi bir neçə milyon il çəkəcək.Və bu zamanda Günəş xeyli böyüyəcək.Ehtimal olunur ki,özünə ən yaxın 4-5 planeti "udacaq".Sonra içindəki maddələri tuta bilməyərək bir dumanlıq əmələ gətirəcək və sadəcə nüvəsi qalacaq.Yandıracaq bir şeyi qalmayan Günəş artıq karbonu yandırmağa başlayacaq və bəyaz cırtdana çevriləcək.Karbonu da müxtəlif maddələrə çevirəcək və onlar da öz növbəsində yanacaqlar.Bəs maraqlısı budur ki,gələcəkdə bu planetin yanından keçəcək "davamçılarımız" bu bəyaz cırtdan planetin əvvəllər Dünyaya həyat bağışladığını,canlıların əsasını qoyduğunu və Dünyadakıların bütün ömrünü bu "davamçıları" axtarmaqla keçirdiyini anlayacaqmı?</span></div>
Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5569795897267902837.post-45302542932648788342016-02-12T14:38:00.002+04:002016-02-12T14:40:36.838+04:00100 ilin gözlənilən kəşfi .Elmdə çox böyük hadisə<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhn0tGpYZVXhY1IagXLc_glsH4q87OMIwES0Z52z6zbG9t5job3ip5gnDILGyizxedCfiih_g817l1LHCDITPaqRLqzwJLPxGkNHTB2hYhLzitubbmZa79NoOZb0W1475rusaNajpk9YZI/s1600/albert+eni%25C5%259Fteyn+nisbilik+n%25C9%2599z%25C9%2599riyy%25C9%2599si.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="457" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhn0tGpYZVXhY1IagXLc_glsH4q87OMIwES0Z52z6zbG9t5job3ip5gnDILGyizxedCfiih_g817l1LHCDITPaqRLqzwJLPxGkNHTB2hYhLzitubbmZa79NoOZb0W1475rusaNajpk9YZI/s640/albert+eni%25C5%259Fteyn+nisbilik+n%25C9%2599z%25C9%2599riyy%25C9%2599si.jpg" width="640" /></a></div>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">11 Fevral, 2016-cı il tarixini heç vaxt unutmayın, çünki məhz dünən bəlkə də elm dünyasının ən böyük kəşfi edildi və biz bu kəşflə eyni dövrdə yaşayan şanslı insanlardanıq! Belə ki, Einstein’in 100 il əvvəl bütün dünyanın axarını dəyişdirdiyi Ümumi Nisbilik Nəzəriyyəsində qeyd etdiyi Qravitasiya Dalğaları dünən rəsmi olaraq müşahidə edildi və onların varlığına heç bir şübhə qalmadı. Müşahidələr zamanı iki qara dəliyin toqquşması görülüb və toqquşma səsi eşidilib. Astrofiziklər qara dəliklərdən alınan siqnalların cazibə dalğalarının varlığını tam sübut etdiyini iddia edirlər.</span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">Bu inanılmaz dərəcədə mühüm kəşfdir. Bu kəşfin əhəmiyyətini başa düşmək üçün sizə keçmişə qısa səyahət və detallı məlumat təqdim edir:</span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><b>Hələ 1600-cü illərdə Nyuton Cazibə Qüvvəsinin varlığından bəhs etmişdi.</b></span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">O, Yerin və digər planetlərin, bütün kainatın bu qüvvəyə təslim olduğunu idda etmişdi. Bütün bunları iddia etməsinə baxmayaraq, Nyuton əsas suallara cavab tapa bilməmişdi: Bəs bu qüvvə necə işləyir? Aralarındakı məsafənin 380 min km olduğu Ay və Yer necə belə əlaqəyə girə bilirlər? Günəş 150 milyon km uzaqlıqdan Yerin hərəkətinə necə təsir göstərə bilir? Günəş sonu olmayan bir boşluğun içində necə olur ki, bizim Dünyamıza tərəf uzanır və ona təsir göstərir?</span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><b>1916-cı ildə isə Einstein əsl bombanı partlatdı.</b></span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">O, Ümumi Nisbilik Nəzəriyyəsi ilə Cazibə Qüvvəsi deyə bir şeyin olmadığını açıqladı. Cazibə Qüvvəsi hesab etdiyimiz şeylərin isə əslində kainat-zamanda olan bükülmələr olduğunu iddia etdi. Yəni, Einstein’ə görə biz insanların Yer üzərində gəzə bilməsini təmin edən şey şey, yerin cazibə qüvvəsi deyil, kainatdakı bükülmələrin bizə olan təsiridir. Einstein’ə görə heç bir şey olmayan sahədə düz şəkildə olan kainat, sahəyə hər hansı bir cisim daxil olduğu zaman əyilib-bükülür. Bu əyilmə və bükülmələr nəticəsində cazibə qüvvəsi kainatda mövcud ola bilir. Günəşin bükdüyü Kosmosda Yer öz orbitində, Yerin bükdüyü kosmosda isə Ay öz orbitində fırlanmaqdadır. Lakin, təəssüf ki, Einstein həmin dövrdə etdiyi bu fərziyyəni sübut edə bilməmişdi. Düz dünənə qədər!!!</span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><b>Bu kəşfin mahiyyəti nədən ibarətdir?</b></span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">Həyata keçirilən bu təcrübəylə bərabər artıq kosmos-zamanın büküldüyü sübut edildi və bu bükülmədən qaynaqlanan cazibə qüvvəsi dalğalarına qulaq asıldı. Bu dalğaların müşahidəsi üçün iki ədəd 205 milyon dollarlıq LIGO adlandırılan qəbuledicidən istifadə edilib. Qravitasiya dalğaları ən bəsit formada kosmos-zaman bükülməsi nəticəsində bu bükülmədən qaynaqlanan dalğalardır. Bunun sayəsində biz kainatda görə bilmədiklərimizi, eşidə biləcəyik. Bunlardan biri kimi qara dəlikləri göstərmək olar. Bir sözlə, kainat haqqında bütün bildiklərimizi yenidən formalaşdırmağımızı gərəkli edəcək dərəcədə əhəmiyyətli bir kəşfdir.</span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><b>Bu kəşfin dəyərini ən yaxşı formada qara dəliklər üzərindən dərk edə bilərik.</b></span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjE2AP8i4j8U_DOQcJzb2cMO9vF41hTiKJkZuZMqUOwhGNPcvMyC1YkWO_6877FgcUJRvz21aN7J767lWD6WYmU0ZxOj-Vp1_pjvfI8wmgh2tGxm_ImGHuf2viWU3WN7lqRGTVILB40rDU/s1600/qara+d%25C9%2599lik.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="352" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjE2AP8i4j8U_DOQcJzb2cMO9vF41hTiKJkZuZMqUOwhGNPcvMyC1YkWO_6877FgcUJRvz21aN7J767lWD6WYmU0ZxOj-Vp1_pjvfI8wmgh2tGxm_ImGHuf2viWU3WN7lqRGTVILB40rDU/s640/qara+d%25C9%2599lik.jpg" width="640" /></a></b></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;">Bu kəşfin nə qədər əhəmiyyətli olmasını qara dəliklər vasitəsilə dərk edə bilərik. Belə ki, qara dəliklərin varlığından xəbərdar olsaq da, onlar haqqında demək olar ki heç bir məlumat sahibi deyilik. Tək bildiyimiz şey cazibə qüvvəsi sahəsinə daxil olan ulduz, planet, hətta işıq kimi cisimlərin bu dəlik tərəfindən udulması və sonsuza qədər yox olmasıdır. İki dəliyin bir-birinə yaxınlaşaraq birləşdiyi və daha böyük qara dəlik meydana gətirdiyini də bilirdik. İki qara dəlik birləşərək daha böyük bir qara dəlik meydana gətirdiklərində, kosmos-zamanda yaratdıqları bükülmə artır və dəlik böyüdükcə də titrəşimlər başlayır. Məhz bu titrəşimlər də qravitasiya dalğası adlanır.</span><br />
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><b><i>Xülasə, bu kəşf ona görə bu qədər böyük və mükəmməldir ki, artıq kainatın dərinliklərini kəşf etməyə çalışan fizikləri görə bilmədiklərini eşidə biləcəklər! Bu isə dünyanın yeni nizamı deməkdir. /</i></b></span><strong style="background-color: white; box-sizing: border-box; color: #303e48; font-family: arial, helvetica, sans-serif; line-height: 19.2px; margin: 0px; outline: none; padding: 0px;"><a href="http://pahoo.az/qravitasiya-dalgalari/" style="box-sizing: border-box; color: #ff6363; cursor: pointer; line-height: inherit; margin: 0px; outline: none; padding: 0px; text-decoration: none;" target="_blank">pahoo.az</a>/</strong></div>
Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5569795897267902837.post-55799215318567627662016-02-08T23:41:00.001+04:002016-02-08T23:41:14.510+04:00Hippokrat kimdir ?<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjFNxLXZzjey1Hc8knAFR91fG0Zv3nguzWDl-ub2Q8s0jvJG42oUOmR5Ak3S6H3LgXGE0W0n9fXJq50NNj_3oCLrleO5PYrwTMI4B2w1uCd75a9KM2dtuXMo0OYi4Vi0Tex7FGfPD_p_As/s1600/hippokrat.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjFNxLXZzjey1Hc8knAFR91fG0Zv3nguzWDl-ub2Q8s0jvJG42oUOmR5Ak3S6H3LgXGE0W0n9fXJq50NNj_3oCLrleO5PYrwTMI4B2w1uCd75a9KM2dtuXMo0OYi4Vi0Tex7FGfPD_p_As/s1600/hippokrat.jpg" /></a></div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Tibb universitetlərini bitirən məzunlar “Hippokrat andı” içirlər. Bəs bu andın mənası nədir və Hippokrat kimdir? Tibb elmi yaranadək xəstəliklərin müalicəsi ilə cadugərlər və ara həkimləri məşğul olurdu. Daha sonralar Qədim Misirdə və Hindistanda ilk tibbi biliklər yarandı.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Qədim Misirdə isə hətta tibb məktəbləri mövcud idi. Lakin yenə də xəstəliklərin müalicəsində daha çox ovsunlardan, dualardan və qurban kəsmə kimi vasitələrdən istifadə olunurdu.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Tibb elminin bünövrəsi isə Qədim Yunanıstanda qoyulub. Bu elmin banisi sayılan Hippokrat eramızdan əvvəl 460-cı ildə Yunanıstanın Kos adasında anadan olub. O, tibbə elmi cəhətdən yanaşıb və qarşılaşdığı hadisələri çox diqqətlə müşahidə edib.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Hippokratın əksər müşahidələrin nəticələri, məsələn səbəbsiz yorğunluğun xəstəlik əlaməti olması, sayıqlayan insanın yuxuya getməsinin sağalmağa işarə olması, bədənin hər hansı hissəsinin səbəbsiz yerə ağrıması psixi fəaliyyətin nəticəsi olduğunu müasir elm də təsdiqləyir.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Hippokrat həkim sənətinin məqsədləri ilə bağlı fikirlərində əmin idi. Bu əminlik Hippokrat andında da özünü göstərir:</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">“Söz verirəm ki, müalicədən heç vaxt pislik üçün deyil, kömək üçün istifadə edəcəyəm. Məndən zəhər istəyənə onu verməyəcəyim kimi, belə bir hərəkəti tövsiyə etməyəcəyəm… İstər sənətimin icrası, istərsə də sənətim xaricində insanlarla münasibətdə baş verənləri, görüb eşitdiklərimi bir sirr olaraq saxlayacağam və kimsəyə açmayacağam”.</span></div>
Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5569795897267902837.post-47846655792480762492016-02-07T21:59:00.002+04:002016-02-07T21:59:25.421+04:00Yaxın və Orta Şərq regionun əhalisi<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhP8ikq0pONKhfzJITGzZ9PsXlBYVGNa8fajPQzPc1xMDqgdhdp4lwtoq7uu3O9V0md7lTSHl9ATuH-ntIYu6Ot8xEe18tIqi7cQCaXRTr5Jde5LjD2yib5FNwhlgLC1_hYIJvgX8jBU5s/s1600/Yax%25C4%25B1n-v%25C9%2599-Orta-%25C5%259E%25C9%2599rq.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="356" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhP8ikq0pONKhfzJITGzZ9PsXlBYVGNa8fajPQzPc1xMDqgdhdp4lwtoq7uu3O9V0md7lTSHl9ATuH-ntIYu6Ot8xEe18tIqi7cQCaXRTr5Jde5LjD2yib5FNwhlgLC1_hYIJvgX8jBU5s/s640/Yax%25C4%25B1n-v%25C9%2599-Orta-%25C5%259E%25C9%2599rq.jpg" width="640" /></a></div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Yaxın və Orta Şərq regionunda 400,0 mln. əhali yaşayır.Demoqrafik göstəricilər regionun bir sıra ölkələrində (Əfqanıstan,bəzi əmirliklər, Yəmən) siyahıyaalma aparılmadığından BMT-nin təxmini məlumatlarına əsaslanır. Yaxın və orta Şərq regionu əhalisinin 60 faizindən çoxu Türkiyə, İran və Misirdə yaşayır.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Antropoloji cəhətdən region əhalisi avropoid irqinin cənub qrupuna aid edilir. Antropoloji və etnik mənsubiyyət bir-birinə uyğun gəlmir. Belə ki, türklər, oturaq həyat keçirən ərəblər, kürdlər,yəhudilərin böyük qismi, Ön Asiya,Əfqanıstanın əksər xalqları HindPamir, İran xalqları birinci qrupdan ikinciyə keçid müşahidə edilir.Aralıq dənizi bölgəsinin antropoloji xüsusiyyətləri qərbi türklər və köçəri ərəblərdə daha parlaq əks olunur. Yaxın və Orta Şərq regionunda monqoloid (həzarələr, türklər və ərəblərin bir qrupu), zənci (Cənubi Ərəbistanda ərəblərin bir qismi) və avstraloid (İran və Əfqanıstandakı brahuilər) elementlərinin qarışığı var.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Yaxın və Orta Şərq xalqlarının böyük əksəriyyəti sami, iran, türk dil qruplarına aid edilir.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Sami dil qrupuna 13 ərəb dövləti (Bəhreyn, BƏƏ, Qətər, İraq,Ürdün, Yəmən, Küveyt, Livan, Misir, Oman, Səudiyyə Ərəbistanı, Suriya, Fələstin) əhalisinin böyük qismi, həmçinin İsrail, Türkiyə, İranda yaşayan ərəblər aiddir. Geniş xalq kütləsinin işlətdiyi danışıq ərəb dili ilə ədəbi ümumərəb dili arasında mühüm fərq var. Yaxın və Orta Şərqdə ərəb dialektinin 3 – Suriya (Suriya-Fələstin), İraq və Ərəbistan növü mövcuddur. Sami dil qrupuna İranın qərbində, İraq və Suriyanın şimal rayonlarında yaşayan assuriyalılar (aysorlar) aid edilir. Bu qrupa, həmçinin İsrailin dövlət dili sayılan müasirləşdirilmiş qədim yəhudi dili – ivrit aid edilir. Lakin ölkənin yəhudi əhalisinin əksəriyyəti bu dildən az istifadə edir və idiş dilində danışır.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">İran qrupu dillərində farslar, puştular, taciklər, kürdlər, bəluclar, lurlar, bəxtiyarilər, həzarələr, digər xalqlar və tayfalar danışır. Farslar və puştular əsasən İran və Əfqanıstanda, taciklər Əfqanıstanın şimal-qərbində, İranın Xorasan əyalətində, kürdlər Türkiyə, İran, İraq, Suriyada, bəluclar İran, Əfqanıstanda, lurlar və bəxtiyarilər İranda, həzarələr Əfqanıstanda yaşayırlar. Fars və tacik (Əfqanıstanda bu farsi-kabuli və ya dəri dili adlandırılır) dilləri birbirinə yaxındır.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Türk dillərində türk, azərbaycanlı , özbək, türkmən və digər xalqlar və etnik qruplar danışır. Türklər – Türkiyə, Kipr, azərbaycanlılar İran, İraq, özbəklər Əfqanıstanda, türkmənlər İran, Əfqanıstanda yaşayır. Türk dilləri bir-birinə çox yaxındır. Yaxın və Orta Şərq regionunda ədəbi ənənələrə malik türk və Azərbaycan dilləri üstünlük təşkil edir.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Digər dil qruplarından olan xalqlar Kiprdə yaşayan yunanlar, regionun bir sıra ölkələrinə səpələnmiş ermənilərdir. Regionda gürcülər, lazlar, Hindistan, Pakistan və Şərqi Afrikadan olanlar da yaşayır.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Yaxın və Orta Şərq regionu əhalisinin böyük əksəriyyəti (90 %-i) İslam dininə etiqad edir. İslam region ölkələrinin (İsrail və Kipr istisna olmaqla) dövlət dini olmaqla yanaşı, sosial-iqtisadi, siyasi və mədəni həyatın müxtəlif sahələrinə təsir edə bilmişdir. Yaxın və Orta Şərq müsəlmanlarının əksər hissəsi sünni məshəbinə aiddir. İran müsəlmanlarının 90, İraqın 62, yəmənlilərin 50 faizi şiələrdir. İran körfəzi əmirliklərində də şiələr yaşayır. Dünya mü- səlmanlarının müqəddəs saydıqları Məkkə və Mədinə Səudiyyə Ərəbistanında, Kərbəla və Ən-Nəcəf İraqda, Məşhəd və Qum şəhərləri İrandadır. Yaxın və Orta Şərq regionu əhalisinin 4 faizi xristianlardır. Xristianların böyük əksəriyyəti Misirdə yaşayır. Misir xristianları Qibti kilsəsinə aid edilir. İraq, Livan, Suriya, Kiprdə yaşayan xristianlar iki: ortodoksal (erməni, yunan, suriya) və katolik (yunan, maronit və suriya) qruplarına bölünür.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">İudaizm region dövlətlərindən yalnız İsraildə hakim dindir. Üç dünyəvi dinin mərkəzi sayılan Yerusəlim (Qüds) İsraildədir.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Yaxın və Orta Şərq regionu xalqlarının mədəniyyətində oxşar xüsusiyyətlər çoxdur. Bu təbii-co ğrafi və sosial-iqtisadi şəraitin uy ğunlu ğu, qarşılıqlı mədəni təsirlə izah olu. Region ərazisində tarixən mədəni-təsərrüfat fəaliyyəti suvarmadan istifadə etməklə əkinçilik və arid zonada köçəri və yarımköçəri heyvandarlıq üstünlük təşkil etmişdir. Təsərrüfatın bu növü sami, fars, türkdilli xalqlar arasında yayılmışdır. Bu xalqlar arasındakı qarşılıqlı əlaqələr regionda mədəni xüsusiyyətlərin orijinallığını müəyyən edir.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Yaxın və Orta Şərq xalqlarının mənəvi mədəniyyətinin sə- ciyyəvi cəhəti – orta yüzilliklərdə ərəblər və onlar tərəfindən işğal olunan xalqların qarşılıqlı münasibəti nəticəsində formalaşmış ərəb mədəniyyətinin bu və ya digər xüsusiyyətlərinin saxlanılmasıdır. Region xalqlarının əksəriyyətinin dilində ərəb və fars terminləri və sözləri çoxdur. Türk və kurmanc dilində danışan kürdlərdən başqa islam xalqları ərəb əlifbasından istifadə edir.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Bu xalqların təhsil sistemi, ədəbiyyatı, incəsənəti İslamın təsirinə məruz qalmışdır. Yaxın Şərqdə VII-XII yüzilliklərdə müsəlman hüquq normaları və dini qanunlarının məcmusu kimi yayılmış şəriət * bu gün də regionun müsəlman xalqlarının ailə-məişət həyatında dərin kök salmışdır.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">XX əsrin sonlarından etibarən İslamın sosial əxlaq və məişətdə təsiri bir qədər «yumşalır». Bunun müsbət təzahürlərindən ən mühümü gender bərabərliyində əks olunur. Belə ki, qadınlar təhsil almaq, şə hər mərkəzlərində sosial tələbatlarını reallaşdırmaq və s. imkanlara nail olurlar. İslam fundamentalizmi mühitində ərəb dövlətləri xalqlarının siyasi həyatında və mənəvi ideologiyasında Xilafət mənəviyyatı hələ də yaşayır.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Region əhalisinin 2 faizini təşkil edən yəhudilər mühüm mədəni qrupu təşkil edir. İsraildə yaşayan yəhudilərin təqribən yarısının burada do ğulmasına baxmayaraq, onların valideynləri, baba və nənələri XX əsrdə dünyanın 100-dən artıq ölkəsindən gələnlərdir. Əhatəsində olduqları mühitin müxtəlifliyi səbəbindən onların dilləri də 2 qrupa (ənənəvi və müasir) bölünür.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Yaxın və Orta Şərq xalqlarının müasir mədəniyyətində də ümumi cəhətlər çoxdur. Bu yerli ənənəvi və müasir qərb elementlərinin yanaşı oldu ğu şə hərlərdə parlaq nəzərə çarpır. Qədim saraylar və məbədlər, azan səsləri ucalan minarələrlə yanaşı çoxmərtəbəli binalar, mehmanxanalar təzad təşkil edir. Qoşqu qüvvəsi hərəkət edən yollar asfalt döşənmiş magistrallarla əvəz olunmuş və bu yollarda müasir, ən yeni markalı avtomobillər «şütüyür». Regionun sosial-iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrində ədəbiyyat, incəsənət və memarlıq sahələrində müasirliklə milli ənənələrin qarışdırılması meyli parlaq nəzərə çarpır.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Yaxın və Orta Şərq regionunun əhalisi yüksək təbii artımı ilə seçilir. Bununla yanaşı, həyat səviyyəsi aşağı oldu ğu şəraitdə region ölkələrində hər 1000 nəfərə ölənlərin miqdarı inkişaf etmiş ölkələrlə müqayisədə yüksəkdir (İsraildə 8, Misirdə 71, Yəməndə 75 nəfər). Təbii artım sürəti ildə 2,4 faizdir. Artımın yüksək olması region əhalisinin sayının son 20 ildə iki dəfədən çox artmasına səbəb olmuşdur.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Yaxın və Orta Şərq regionunun əhalisinin orta ömür müddəti bir neçə ölkədə (Türkiyə, İran körfəzi əmirlikləri, Kipr,İsrail, Misir, Ürdün) 70-74 yaşdır. Əfqanıstanda, Yəməndə bu göstərici çox aşağıdır (45-50 yaş). Təbii artımın yüksək və orta ömür müddətinin aşağı olması əhalinin yaş strukturuna təsir etmişdir. Regionun bəzi ölkələrində (İraq, İran, Suriya, Misir) əhalinin 40 faizindən çoxu 15 yaşadək olanlardır (əlavə 5). Region ölkələri üzrə əhalinin 4,5 faizi (Kiprdə 10 faizi) 65 yaşdan yuxarı olanlardır. Əhalinin sayına immiqrasiyalar da təsir göstərir. Küveyt, Səudiyyə Ərəbistanı, BƏƏ, Qətər, İsraildə immiqrantların sayı daha çoxdur. İsrailə immiqrantlar Avrasiya, Amerika ölkələrindən gəlmişlər. İran körfəzi sahilindəki əmirliklərdə (Küveyt, Qətər, BƏƏ, Bəhreyn və Səudiyyə Ərəbistanında) immiqrantların sayı neft «hayküyü» ilə əlaqədar artmışdır. Küveyt əhalisinin təqribən yarısını Ərəb ölkələri, İran və digər müsəlman ölkələrindən olan immiqrantlar təşkil edir. Fələstin ərəblərinin 4 milyonu qonşu (Livan, Suriya, Misir, Ürdün) və digər ərəb ölkələrində yaşayır.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Regiondan emiqrasiya da mövcuddur. XIX yüzilliyin sonlarında Livandan, Fələstindən Amerika, Afrika və qonşu ərəb ölkələrinə köçənlər çox olmuşdur.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Yaxın və Orta Şərq əhalisinin ölkələr və ayrı-ayrı ərazilər üzrə paylanmasında regional fərqlər vardır. Əhalinin orta sıxlığının yüksək olmasına görə Bəhreyn, Livan, İsrail, Küveyt seçilir. Səudiyyə Ərəbisatnı, Oman, Əfqanıstanda əhali seyrəkdir. Regionun xeyli hissəsini tutan yarımsəhra və səhralarda daimi yaşayış məskənləri yoxdur. Əksinə, Aralıq dənizi, Qara, Mərmərə, Xəzər, Qırmızı dənizin sahilləri, Nil, Dəclə və Fərat, Araz, Kabul çayları vadiləri, həmçinin vahələrdə əhali sıxdır. Belə yerlərdə əhalinin sıxlığı 1 kv. km-də 500-1000 nəfərə çatır. İsrail əhalisinin 2/3 hissəsi ölkə ərazisinin 10 %-də, İraq əhalisinin yarıdan çoxu ərazisinin 15 %-də, Misir əhalisinin 98 %-i ölkə ərazisinin cəmi 5 %-də yaşayır. Türkiyə və İranda əhalinin yerləş məsində kəskin regional fərqlər vardır. Yaxın və Orta Şərqin əhalisinin xeyli hissəsi kəndlərdə yaşayır (ötən əsrin 70-ci illərdə bu göstərici 60 faiz idi). Urbanizasiya prosesi sürətlə gedir. İsrail əhalisinin 80, BƏƏ, Qətər, Küveyt əhalisinin 85- 90, Türkiyə əhalisinin 70 faizi şə hərlərdə yaşayır. Əfqanıstan, Yəmən, Omanda şə hər əhalisinin miqdarı 40 faizdən yüksək deyil. Şə hər əhalisi, təbii artım, daxili və xarici miqrasiya nəticəsində artır. Əhalinin sayına görə Yaxın və Orta Şərqdə orta və kiçik şə hərlər üstünlük təşkil etsə də, milyonçu (Qahirə – 13, Tehran – 12, İstanbul – 12, Ankara – 4, Ba ğdad – 3,5 milyon nəfər və b.) olanları da var. Yaxın və Orta Şərq ölkələrində əmək ehtiyatlarının miqdarı ümumi əhalinin sayı ilə müqayisədə azdır. 15 yaşadək olanların sayı əhalinin 45 faizini təşkil edir, şəriət adətlərinə görə qadınlar ictimai istehsala cəlb olunmur, ixtisaslı kadrlar (texnik, mühəndis, həkim) çatışmır, əmək qabiliyyətli əhali arasında savadsız olanları vardır. Region ölkələrinin əksəriyyətində təhsilin ibtidai və orta pillələri mövcuddur. Universitet təhsili azaddır, ali təhsilə tələbatı olanlar üçün maddi yardım da ayırılır.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">İbtidai təhsil regionun bütün ölkələrində məcburi olsa da, bəzi səbəblər ucbatından (daxili münaqişələr, bəzi əyalətlərin şə hər mərkəzlərindən uzaqlığı və s.) buna hamı yiyələnə bilmir. Digər tərəfdən isə məktəb yaşlı qızlar ibtidai və orta təhsil alsalar da, onların çox az hissəsi təhsillərini universitetlərdə davam etdirə bilir. Səudiyyə Ərəbistanı, Qətər, BƏƏ kimi daha çox mühafizəkar ölkələrdə isə təhsilin bütün pillələrində (ibtidai, orta, ali) qızlar və o ğlanlar üçün tədris ayrılıqda aparılır.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">XX əsrin 60-70-ci illərindən etibarən əhalinin savadsızlığının aradan qaldırılması tədbirlərinə baxmayaraq, regionun bir sıra ölkələrində 15 və ondan yuxarı yaşda olan əhali arasında savadlıların sayı Qərbi Avropa ölkələri ilə müqayisədə aşağıdır (Yəmən – 38, Misir – 51, İraq – 58, Səudiyyə Ərəbistanı – 63, Suriya – 71, İran – 72 %). Neft sənayesinin inkişafı və bununla əlaqədar müasirləş mə regionun bir çox rayonlarında ənənəvi həyat tərzinə də təsir etmişdir. Məsələn, köçərilərin sayı azalmış və hazırda region əhalisinin cəmi 1%-ni təşkil edir.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Suriya, İran, Səudiyyə Ərəbistanının geniş səhralarında bir qrup əhali köçəri həyat tərzi sürür, bəzi kürd və fars tayfaları isə yay və qış otlaqları arasında miqrasiya edir. İstehsala yararlı əhalinin çox hissəsi işləməyə az meyllidir. Yerli əhali arasında yüksək milli gəlirin bölüşdürülməsi onları heç bir zəhmət çəkmədən həyat tərzi sürməyə sövq etmişdir. Gənclərin digər hissəsi isə Qərb dövlətlərində təhsil almaq üşün ölkəni tərk edirlər. Ona görə də Yaxın və Orta Şərq ölkələrinin bəzilərində işləyənlərin böyük əksəriyyəti immiqrantlardır (cədvəl 1).</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">«Neft dollarları» hesabına əldə edilmiş kapitalın bollu ğu şəraitində bu ölkələr nisbətən yüksək əmək haqqı verməklə immiqrant işçilər cəlb edə bilmişlər. İmmiqrant işçilər təkcə neft mədənlərində deyil, həmçinin, istehsalın digər sahələrində də çalışırlar. İran körfəzi əmirliklərində nəhəng tikinti işləri immiqrant işçilər tərəfindən aparılmışdır. Əhalinin məşğuliyyət strukturundakı dəyişikliklər sübut edir ki, neft çıxaran dövlətlərdə, həmçinin, Türkiyə, İsrail, Ürdun, BƏƏ, Kiprdə xidmət sahələrində çalışanların sayı sürətlə artmışdır .</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhrMsATpBDzLcizFZRvcEy5__3pIfmJnaldc-WVdQmEzsmkJlyHFIowCRj93Gu1s7ZFJBDvhb6IJSo_UzZPuPKgRUIWL5KE9UYZxL_XejfvmSB13vaVswR-5KlP5PkYntY0l9WQnn5YxjU/s1600/Ekran-Al%25C4%25B1nt%25C4%25B1s%25C4%25B1.jpg" imageanchor="1"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhrMsATpBDzLcizFZRvcEy5__3pIfmJnaldc-WVdQmEzsmkJlyHFIowCRj93Gu1s7ZFJBDvhb6IJSo_UzZPuPKgRUIWL5KE9UYZxL_XejfvmSB13vaVswR-5KlP5PkYntY0l9WQnn5YxjU/s1600/Ekran-Al%25C4%25B1nt%25C4%25B1s%25C4%25B1.jpg" /></a></span></div>
Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5569795897267902837.post-57750258192065642472016-01-23T19:23:00.001+04:002016-01-23T19:23:18.796+04:00İspaniya barədə maraqlı faktlar<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEilHC1uXyWgynI1syCMativeRVM3MPhu9zG0TEye9D9J2yW4BziylJGjp02Q7u88x3xkf1FvXQswj5IUtYhMg2L1J9k6e085Zh3GPCMLX4zAdTvPXsWk-gETQEGfdCiHqNhv2SIqxgSYY4/s1600/ispaniya.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="480" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEilHC1uXyWgynI1syCMativeRVM3MPhu9zG0TEye9D9J2yW4BziylJGjp02Q7u88x3xkf1FvXQswj5IUtYhMg2L1J9k6e085Zh3GPCMLX4zAdTvPXsWk-gETQEGfdCiHqNhv2SIqxgSYY4/s640/ispaniya.jpg" width="640" /></a></div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">İspaniya Avropanın ən şən və qonaqpərvər ölkələrindən biri və bəlkə də birincisidir. Nə vaxt İspaniyaya gəlsəniz, mütləq bir bayram və ya karnavalın şahidi olacaqsınız. İspanlar öz maraqlı adətləri ilə hamıdan seçilirlər. Belə bir ehtimal var ki, İspaniya sözü “dovşanlar ölkəsi” kimi tərcümə olunur.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">İspaniya deyəndə ağlınıza təkcə məşhur korridalar gəlirsə, deməli məlumatınız çox azdır. Onda bu yazı sizinçün həqiqətən maraqlı olacaq.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Bilirsinizmi ki, İspaniya Avropanın ən dağlıq ölkəsidir, Madrid isə Avropadakı ən “hündür” paytaxtdır. Həmçinin Madrid İspaniyanın düz mərkəzində yerləşir. Madridin də tam mərkəzində, Puerta del Sol meydanında “0-cı kilometr” adlı nöqtə var. Ölkədəki bütün yollar başlanğıcını məhz bu nöqtədən götürür.</span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhOf-tz9Uasp0nrQml6NoRKTVwTjpg-QF4G72g7TKBSIqCru0HMpmjh8dWcgNnXpfdQPLOhwYj8yP5Jfxx2kAX49XBJN6yCHomD6tpVzB1Cbmr9KsgzWexmJpJLsRGoYBXtQIv8mnFy1qU/s1600/spain4.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="282" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhOf-tz9Uasp0nrQml6NoRKTVwTjpg-QF4G72g7TKBSIqCru0HMpmjh8dWcgNnXpfdQPLOhwYj8yP5Jfxx2kAX49XBJN6yCHomD6tpVzB1Cbmr9KsgzWexmJpJLsRGoYBXtQIv8mnFy1qU/s640/spain4.jpg" width="640" /></a></span></div>
<br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Hazırda bu ölkədə 46 milyondan çox adam yaşayır. Bu dövlətin himnində sözlər yoxdur.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Siz kartofu, pomidoru, kakaonu sevirsinizmi? Bu məhsullara görə məhz ispanlara təşəkkür etməliyik, çünki onları bizimlə tanış edən məhz ispanlardır.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Dünyanın ən qədim restoranı da İspaniyada yerləşir. Bu, 1725-ci ildə Madriddə açılmıış “Botin” restoranıdır. Bundan başqa bu ölkədə ildə cəmi 6 ay işləyən restoran da var. Həmin restoranda qeyri-adi yeməklər dadmaq mümkündür. Məsələn, qum dadı verən şokolad, balıq dadı verən dondurma və sairə.</span><br />
<div style="text-align: right;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Aygün Əliyeva</span></div>
<div style="text-align: right;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"><b><a href="http://portal.azertag.az/" target="_blank">AZƏRTAC</a></b>-ın xüsusi müxbiri</span></div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;"></span><br />
<div style="text-align: right;">
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">Madrid</span></div>
</div>
Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5569795897267902837.post-45049662798233161262016-01-06T20:55:00.001+04:002016-01-06T20:55:24.278+04:00Böcəklər<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh1j8YmsAN1MXLgaBzISmbZfM8ZYQCNHiDFOjg3mOCMt8TensjxrgBDVdymHwuUYfMhp5_znVrP1HxUc9eMt5dqHBY5aC9kDukEhzv3HuLrUA4VWxCkDS-_wIrN4Ysg-jVjCWfUC99-lv8/s1600/B%25C3%25B6c%25C9%2599kl%25C9%2599r.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh1j8YmsAN1MXLgaBzISmbZfM8ZYQCNHiDFOjg3mOCMt8TensjxrgBDVdymHwuUYfMhp5_znVrP1HxUc9eMt5dqHBY5aC9kDukEhzv3HuLrUA4VWxCkDS-_wIrN4Ysg-jVjCWfUC99-lv8/s640/B%25C3%25B6c%25C9%2599kl%25C9%2599r.jpg" width="640" /></a></div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;">Bilirsənmi ki, dünyanı hansı canlılar idarə edir? Yox, şirlər deyil, hərçənd ki, onları heyvanların şahı adlandırırlar. Canavarlar da deyil. Hətta akulalar da deyil. Onlar həddindən artıq böyükdür və sayca bir o qədər də çox deyil. Düzgün cavab – böcəklərdir.</span><br />
<br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;">Bəli, bəli, böcəklər dünyanın əsl hökmdarlarıdır. Planetimizdə böcəklərin sayı suda-quruda yaşayanlar, quşlar, balıqlar, məməlilər və sürünənlərin birgə sayından çoxdur. Bu gün böcəklərin 350 min növü məlumdur. Əslində isə onlar daha çoxdur, axı alimlər hər dəfə yeni növ müxtəlifliyini aşkar edirlər.</span><br />
<br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;">Yer üzündə böcəklərin o qədər müxtəlif növü var ki, təsəvvürə belə gətirmək mümkün deyil. Biz əgər hər növdən birini götürsək və sıra ilə düzsək, onda böcək zənciri 3 kilometrdən çox uzanar. Böcəyi axtarmaq çətin deyil, onlara hər yerdə rast gəlinir.</span><br />
<br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;">Çətinlik onların xüsusiyyətlərindən baş çıxarmaqdadır. Böcəklər həşəratlardır. Onların 6 ayağı var, bədəni isə üç hissədən ibarətdir. Böcəyin başında iki gözü və bir cüt bığcığı olur. Orta hissə sinə adlanır. Böcəklər ayaqlarındakı dırnaqcıqlar vasitəsilə daşlara və ağaclara dırmaşırlar.</span><br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;"><br /></span>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;">Digər həşəratlarda olduğu kimi, böcəklərin də bədəni möhkəm xarici qabıqla (xitin qatı) örtülüdür. Buna ekzoskelet deyilir. Ekzoskelet böyümür, buna görə də həşəratlar onun altında yenisi, daha böyüyü çıxanda üstdəkini atırlar. Yəqin sən bilirsən ki, həşəratların hamısında qanad yoxdur. Lakin böcəklərdə var. Onların ön qanadları üst qanadlar adlanır. Onlar möhkəm və sərtdir və uçmaq üçün deyil. Üst qanadlar böcəyin yumşaq bədənini qoruyur. </span><br />
<br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;">Böcəklərin əksəriyyəti bitkilərlə qidalanır. Digər böcəklər qabıq, oduncaq və fındıqla qidalanır. Odun böcəyi oduncaqla qidalanır. Uzunburun böcəklər uzun xortumcuqları ilə fındıq qabığını deşir və dadlı ləpəni yeyirlər. Səkkiz santimetrlik qoliaf böcək çiçəklərin nektarını və meyvələrin şirəsini sorur. Böcəklərin heç də hamısı bitkilərlə qidalanmır.</span><br />
<br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;">Elələri var ki, bitkiləri qoruyur. Buna misal olaraq parabüzəni göstərmək olar. Bu həşəratlar bitkilərə zərər vuran mənənələrlə qidalanır. Parabüzənlər bağları bu zərərvericilərdən təmizləyir. Böcəklər arasında qeyri-adi faydalıları var – onlar təmizliyi qoruyurlar. Məsələn, peyin qurdu heyvanların peyini ilə qidalanır.</span><br />
<br />
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;">Bəzi böcəklər heyvanların leşi ilə qidalanırlar. Böcəklərin bu “dadsız” qidaya meyli nəticəsində meşələr və çəmənlər daha təmiz olur. Digər həşəratlardan fərqli olaraq böcəklər insan qanını zərrə qədər də xoşlamır. Onların sırasında zahirən qorxunc görkəmliləri olsa da, əslində onlar tamamilə zərərsizdirlər. </span></div>
Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5569795897267902837.post-53170057743657616562016-01-04T23:00:00.002+04:002016-01-04T23:00:34.635+04:00Niyə Qara dənizi belə adlandırırlar?<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgRWHbLPSso8GPyGZvtw2ynknTr4VfWdANr-6dJb2tLA2DS76MGS9TIzIdWk1qAPOGQoqZB_Z2Z_8J3IYbH91TumOuySR0xy6yxBBDNu0a9eyhwXs579L3-1woW4r76aJ4GH7L3riSo-iM/s1600/qara+deniz.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="488" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgRWHbLPSso8GPyGZvtw2ynknTr4VfWdANr-6dJb2tLA2DS76MGS9TIzIdWk1qAPOGQoqZB_Z2Z_8J3IYbH91TumOuySR0xy6yxBBDNu0a9eyhwXs579L3-1woW4r76aJ4GH7L3riSo-iM/s640/qara+deniz.jpg" width="640" /></a></div>
<div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;">Fırtına zamanı günün günorta çağı dənizin üzərinə tutqun qara buludlar çökür.</span></div>
<div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;"> Günorta olmasına baxmayaraq, sanki birdən–birə axşam olur. Belə olan zaman dəniz qapqara görünür və adamın canına qorxu düşür. Dəniz elə bu səbəbdən də “Qara dəniz” adlandırılmışdır.</span></div>
<div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;"> Dənizə bu adı, əsasən, günəşli Aralıq dənizi sahillərində məskunlaşmış türk və fars səyyahları vermişlər. Dənizə çökən qara buludlar nəticəsində qaranlığa qərq olan dənizi görəndə İran səyyahlar “Aşhayena”- qədim İran dilində “tünd”, “qara” dəniz deməkdir. Türk səyyahları isə “Kara dəniz” deyə, dənizi bu cür adlandırırdılar. Dəniz bu gün də Qara dəniz adlandırılır. Türklər dənizin antonimi olaraq, sahilində məskunlaşdıqları günəşli, açıq səmalı Aralıq dənizinə Akdəniz (Ağ dəniz) deyirlər.</span></div>
<div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;"> Bu dənizin sahillərində məşkunlamış bir çox xalqlar öz dillərində dənizə ad vermişlər. Belə ki, dənizə verilən adların hamısı eyni məna – “Qara” mənasını daşıyır. Məsələn: bolqarlar – “Çerno more”, ukraynalılar – “Çerne more”, rumınlar – “Marea Neaqra”, ruslar – “Çernoe more” adlandırırlar bu dənizi. Hətta Qara dəniz düzənliklərində yaşamış qədim skiflər də bu dənizi Tana – Qara dəniz adlandırırdılar.</span></div>
<div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;"> Tarixçilərin və okeanoqrafların əksəriyyəti Qara dənizin adının yaranma səbəbinin yuxarıda göstərildiyi kimi olduğunu təsdiqləyirlər. Hələ şərq səyyahlarından min illər əvvəl ellinlər bu dənizi Pontos Aksenos- “qonaqsevməyən, düşmənçilik edən dəniz” adlandırmışdılar. Sonralar ellinlər dənizə verdikləri adı dəyişərək ona- Pontos Euksinos – xeyirli, xoşa gələn adını verdilər.</span></div>
<div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;"> Qara dənizin yayı sakit, qışı fırtınalı olur. Düzdür, Qara dəniz sahillərində qış fəslində sakit və günəşli havalar da olur. Amma çox nadir hallarda...</span></div>
<div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;"> Qara dənizin adı ilə bağlı bir neçə təxminlər və əfsanəvi nağıllar da mövcuddur: Şahzadə və ağlayan gəlin və s. Diqqəti cəlb edən versiyalardan biri: dənizin dibində, 150 metr dərinlikdə hidrogen oksid (qaz deyil, bu maddənin molekulları) ərintisinin olmasıdır ki, bu da metal və metal tərkibli əşyalarla (məs: balıqqulaqları, kalsi karbonat tərkibli əşyalar və metallar) qarşılıqlı təsir nəticəsində - qaralır, kimya dilində desək, bu zaman metalların bərpası və kükürdün turşulaşması baş verir, metal sulfidlər əmələ gəlir ki, bu da qara rəngdədir. Məsələn: FeS – dəmir sulfidi. Belə olan halda, hətta gəmilərin parıldadılmış bürünc lövbərləri, lotları (yelkən kəndirlərindəki yüklər, dərinlik ölçən cihazlar) belə Qara dəniz sularında qaralır. Bu gəmi əşyalarından daha çox qədim səyahətçilər istifadə edirdilər, əsasən də yunanlar. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, 100 metrdən də artıq olan dərinlikdə heç vaxt lövbər salınmır. Əlbəttə ki, belə bir hal indiyədək hər hansı bir formada aşkar edilərdi. Amma antik dənizçilərin və səyyahların qeydlərində bu haqqında heç bir söz deyilmir. Qara dənizi – “Qaranlıq dəniz” adlandıran skiflər dənizçi olmamışlar.</span></div>
<div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;"> Yuxarıda sadaladığımız versiyalardan belə nəticəyə gəlmək olar ki, dənizin adının yaranması ilə bağlı yaxın zamanlarda yaranan kimyəvi hipotez tarixçilər tərəfindən qəbul edilmir. Tarixçilər müxtəlif dövrlərdə, müxtəlif xalqlar tərəfindən dənizə verilən ; “qara”, “qaranlıq”, “tutqun” “qanaqsevməyən” və s. adları qəbul edirlər. Qədim zamanlarda fırtınalı qış aylarında dəniz səyahətinə çıxanlar onu – “qara”, “tutqun” deyə, adlandırır, günəşli yay aylarında isə dənizi səyahətə çıxanlar onu – “isti”,“mülayim” və ya qonaqpərvər” adlandırırdılar.</span></div>
<div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;"> Təbiətşunaslıq baxımından da Qara dənizin özünəməxsus xüsusiyyətləri vardır. Belə ki, ən sərt qışlarda belə dənizin suyu donmur. (tarıxdə cəmi bir neçə dəfə donma halı qeydə alınmışdır). Şaxta olanda dənizin üzərində yalnız qar “sıyığı” əmələ gəlir və ya buz “blinləri” əmələ gəlir (bu həqiqətən də, su üstündə üzən buz blinlərini xatırladır).</span></div>
<div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: large;"> Soyuqlar düşən zaman dənizin üstünü bütünlükdə duman bürüyür, necə ki, dağ yamaclarını. Sübh tezdən Qara dənizi bürüyən duman “kürkü” artıq oktyabr ayında peyda olur və bu da dənizə bir gözəllik və bir rəng verir.</span></div>
</div>
Unknownnoreply@blogger.com0