Heyratamiz Amazon meşələri

Planetimizin ağciyəri adlandırılan Amazon meşəliklərləri dünyanın ən zəngin bitki örtüyü və heyvanat aləmi malikdir Cənubi Amerikada, yəni Braziliya, Kolumbiya, Peru və Venesuela kimi ölkələrin ərazisində Amazon adlı geniş, təbii bir bölgə yerləşir. 

Bölgə dünyanın ən böyük çayı olan Amazon çayının hövzəsində yerləşir. Amazon çayının uzunluğu 6400 км km təşkil edir (Braziliya Milli Kosmik Araşdırmalar Mərkəzinin hesablamalarına görə isə bu rəqəm 6992-dir). Hövzəsinin sahəsi 7180 min км²-dir. Çay And dağlarından başlanğıcını götürərək mənsəbdə 100 min km2-dın artıq sahəyə malik delta əmələ gətirərək Atlantik okeanına tökülür. Çayın çoxlu sayda qolları vardır. Onlardan təxminən 20-inin uzunluğu 1500 m-dək uzunluğa malikdirlər. Ən böyük qollarından Jurua, Madeyra, Tapajos, Şinqu, Tokantins, İsa, Japura, Riu-Neqru və s. göstərmək olar. Çayın böyük bir hissəsi Braziliyaya məxsusdur. Boliviya, Peru, Ekvador və Kolumbiya ərazilərindən isə çayın qərb hissəsindəki qolları axır. 

 Amazon meşələri “planetin ağciyərləri” adlanır. İqlimi tropik rütubətlidir. Amazon meşələrində məskunlaşma təxminən 11 min il bundan əvvəl başladı və bu arxeoloji ekspedisiyaların nəticələri ilə sübuta yetirilir. İlk böyük qəbilələrin məskənləri 13-cü əsrin əvvəllərində meşə ilə çayın sərhəd zolaqlarında əmələ gəlməyə başladı. Avropalıların ayağı yalnız 16-cı əsrin ortalarında Amazon torpaqlarına dəydi. İlk bura gələn isə Amazonun adını tarixə yazdıran Fransisko Orellana olmuşdur. Əfsanəyə görə, Avropalılara Latın Amerikasının bu geniş ərazisinə bu adını verməyə o səbəb oldu ki, ekspedisiya əsnasında İspaniyalılar bir vəhşi tayfanın qadınlarının məhz qədim yunan mifologiyasındakı "Amazon" qadınları kimi döyüşkən mübariz olmaları idi. 
Amazonun şiddətli qonaqpərvərliyi Amazonu tədqiqatçılar heç vaxt qonaqpərvər bir yer kimi hesab etməmişdi. Bu torpaq çox sayda çağırılmamış qonağın həyatına son qoyub; bəziləri yerli qəbilələrin qurbanı olub, bəziləri tropik xəstəliklərə tutularaq canını verib, bəziləri isə insan ayağı dəyməyən sıx cəngəlliklərdə yolunu itirərək, yemək və ya içməli su əldə edə bilmədiyinə görə ölmüşdür. 

Amzonda elmi kəşflər 
Bununla yanaşı, ərazinin öyrənilməsi ilə bağlı elmi işlərin aparıldığı illərdə bir çox həqiqətən qiymətli kəşflər edilmişdir. Belə ki, məsələn, Amazonda rezin ağacının böyük ehtiyatları tapılmışdır. Buradakı 40 mindən çox bitki aşkar edilmiş və araşdırılmışdır ki, bunların bir çoxu nadir xüsusiyyətlərə malikdir və ciddi xəstəliklərlə kömək edə biləcək bahalı dərman preparatlarında istifadə olunur.

Bald uakari

Amazon çayı həm də qədim dövrlərdən qalma piraniya balıqlarına da sahiblik edir. Bəzi mənbələrdə bu vəhşi balıqların timsaha kütləvi şəkildə hücum edib onu yedikləri də deyilir. Yaxın illərdə isə, hətta meşənin dərinliklərində sivilizasiyadan tamamilə təcrid olunmuş qəbilə ictimai quruluşunda yaşayan insanlara belə rast gəlinmişdir. Onların müasir həyatla heç bir əlaqəsi olmadığından, tədqiqatçılar nə onlarla, nə də onların yaşadığı yaxın ərazilərlə bağlı araşdırma aparmamaq qərarına gəlmişlər. Çox təəssüflər olsun ki, bu cür zəngin təbiət günü-gündən məhv olmaqdadır. İnsan oğlunun əli dəydiyi yerdə mütləq nəsə baş verməlidir. Elə bu meşəlik ərazilərin də hər keçən gün azalması dünyada oksigen ehtiyatlarının da xeyli miqdarda azalmasına, əvəzində karbon qazlarının çoxalmasına gətirib çıxarır. Braziliyanın xarici dövlətlərə xeyli miqdarda borcu olduğundan o, borcun ödənilməsi üçün meşəliklərin qırılıb satılmasını çıxış yolu kimi görsə də, bir çox dövlətlər, habelə yaşıllığın qorunması üzrə ixtisaslaşmış təşkilatlar buna ciddi cəhdlə qarşı çıxır. Amazon meşələrini əhatə edən mif və əfsanələr, bir çoxları üçün bir ilham mənbəyidir - filmlər çəkilir və bu yerlər haqqında kitablar yazılır.

Silahlı (güllə) qarışqa