Düzənliklərin relyefi

Düzənliklərdə yüksəklik fərqi az olsa da özünəməxsus relyef formaları vardır. Bunlar mezo və mikrorelyef formaları olmaqla düzənliklərin geomorfoloji landşaftının formalaşmasında çox mühüm rol oynayır. Mezorelyef formalarından bir qrupu düzənliklərin formalaşması ilə eyni vaxtda əmələ gəlmişdir. Bunlar qədim çay yataqlarından, yataqyanı vallardan, gətirmə konuslarından və.s ibarətdir. Başqa mezorelyef formaları isə düzənliyin əmələ gəlməsi ilə əlaqədar olmayıb, sonradan ekzogen amillərin düzənliyin səthinə təsiri nəticəsində yaranır. Düzənliyin textonik qalxması bu formaların əmələ gəlməsini xeyli surətləndirə bilər. Bu cür relyef formalarından ən başlıcası eroziyon relyef formalarıdır. Ətraflarda-dağlar və yüksəkliklər olmayan düzənliklərdə yağıntılar az olduğundan eroziyon relyef formaları zəif inkişaf edir (Xəzər sahili ovalığı, Turan düzənliyi və s.). Adətən düzənliklərin meyli az olur. Bu halda axın çətinləşir, ərazi bataqlıqlaşmağa başlayır, tez-tez göllərə təsadüf edilir. Belə düzənliklərə Qərbi Sibir düzənliyi misal ola bilər. Bu cür düzənliklərdə çaylar çox sakit axır. Düzənliklərdə çay şəbəkəsinin və eroziyon relyef formasının sıxlığı yağıntıların miqdarından, çöküntülərin su keçirmə xüsusiyyətlərindən və bitki örtüyündən aslıdır. Dərinlik eroziyasının inkişafı düzənliyin eroziya bazisinin yüksəkliyindən aslıdır. Düzənlik ümumi eroziya bazisindən nə qədər yüksəkdə yerləşmiş olarsa, bir o qədər də parçalanmış olur. Dənizlərə axarı olmayan və özünün xüsusi eroziya bazisi olan düzənliklər üçün dərinlik eroziyasının sürətini müəyyənlişdirən yerli eroziya bazisi olur. dərinlik eroziyasl zəif olarsa, sular ana süxurlara çatmayıb, yalnız düzənliyin səthini örtən kövrək çöküntüləri parçalayır. Ona görə də yamaclar maili relyefi isə tamamilə rəvan olur. Tektonik qalxmaqda olan düzənliklər üçün ən xarakterik eroziyon relyef formalarından biri də yarğanlardır. Dördüncü dövrdə materik buzlaşmasına məruz qalmış düzənliklər üçün relyef formaları, arid iqlimi olan düzənliklər üçün isə eol relyef formaları xarakterikdir. Landşaftın yaranmasında və onlardan xalq təsərüfatında istifadə edilməsində mikrorelyef formaları böyük rol oynayır. Bu mikrorelyef formaları istilik çox olduqda və yağıntıların az düşdüyü zaman özünü xüsusilə göstərir. Məsələn, yağıntıların az olduğu sahələrdə gözə çətinliklə çarpan çökəkliklərdə xüsusi rütubətlənmə rejimi yaranır. Torpaq və bitki örtüyü ətraf sahələrdən kəskin fərqlənir. Düzənliklərdə yerləşən alçaq tirələrin və təpələrin yamacları səmtdən aslı olaraq özünə məxsus torpaq və bitki örtüyünə malikdir. Bu yamaclarda eroziya prosesləri özünü tamamilə müxtəlif formada və sürətdə göstərir.