Mərkəzi Asiya ölkələri - Qərbdə Xəzər sahilindən başlamış, Şərqdə Böyük Xinqan dağlarına qədər 5400 km uzanır. Yeganə rayondur ki, heç bir ölkəsinin dünya okeanına çıxışı yoxdur. Qərb hissəsinin İCM daha əlverişlidir. Mərkəzi Asiyaya Qazaxıstan, Monqolustan, Türkmənistan, Özbəkistan, Qırğızıstan və Tacikistan daxildir. Relyefi mürəkkəbdir (Pamir,Ty an-Şan, Altay dağları, Turan, Xəzərsahili ovalıqlar). I Səhralar (Qobi, Qaraqum, Qızılqum) geniş yer tutur, şimalda I çöl zonası yerləşir. Okeanlardan uzaqda yerləşməsi iqlimini f kontinentallaşdırır. Meşə azdır, çay şəbəkəsi seyrəkdir I (Sır-Dərya, Amu-Dərya). Suvarma nəticəsində çayların suyu Aral gölünə çatmır. Ərazinin xeyli hissəsi seysmik fəal zonada yerləşir.
Dağ çayları (Ural, İrtış, Vaxş) böyük hidroresurslara (Tacikistan, Qırğızıstan) malikdir. Faydalı qazıntılarla zəngindir: neft, qaz (Qazaxıstan, Türkmənistan, Özbəkistan), daş kömür, dəmir (Qazaxıstan, Qırğızıstan), alüminium (Özbəkistan, Tacikistan, Qırğızıstan), qızıl (Özbəkistan, Qırğızıstan) və s.
Əhalinin milli tərkibi mürəkkəbdir. Yerli xalqlar türkdilli (özbək, qazax, türkmən, qırğız, qaraqalpaq), farsdilli (tacik), həm də monqollardır. XIX əsrdən rus və ukraynalılar gəlmişlər. Əhalinin təbii artımı yüksəkdir: Tacikistan və Monqolustanda hər min nəfərə 30, Qazaxıstanda 15 nəfər. Sıxlıq qeyri-bərabərdir: Özbəkistanm Əndican, Fərqanə, Daşkənd vilayətlərində, Qazaxıstanın Cənub-Şərqində yüksək, digər yerlərdə seyrəkdir.
Regionun çoxsahəli təsərrüfatı yerli xammala əsaslanır. Sənayenin əsas sahələri qara və əlvan metallurgiya, yanacaq-energetika, maşınqayırma (pambıqyığan kombayn, neft-qazma avadanlığı, elektrotexnika) və s.-dir.
Kənd təsərrüfatının ixtisaslaşmış sahəsi pambıqçılıqdır. Mərkəzi Asiya pambıq yığımına görə (ildə 7-8 mln t.) dünyada 1-dir. Pambıqla bağlı ASK (xüsusən Özbəkistanda) formalaşır. Fərqanə vadisi, Daşkənd vadisi, Zərəfşan və Vaxş vadiləri, Qaraqum kanalı boyu əsas pambıq əkini rayonlarıdır. Suvarılan torpaqlarda bostan bitkiləri, çəltik, qarğıdalı, buğda yetişdirilir. Qazaxıstanda taxılçılıq ixtisaslaşmış sahədir. Monqolustandan başqa bütün ölkələrdə bitkiçilik heyvandarlıqdan üstündür. Ətlik-yunluq (Monqolustan, Qırğızıstan), qaragül qoyunçuluq(səhra və yarımsəhrada),baramaçılıq, maldarlıq (Qazaxıstan) əsas sahələrdir.
Region ölkələrinin ixracında neft-qaz, kənd təsərrüfatı məhsulları, idxalında meşə materialları, maşınqayırma məhsulları üstündür.
Dağ çayları (Ural, İrtış, Vaxş) böyük hidroresurslara (Tacikistan, Qırğızıstan) malikdir. Faydalı qazıntılarla zəngindir: neft, qaz (Qazaxıstan, Türkmənistan, Özbəkistan), daş kömür, dəmir (Qazaxıstan, Qırğızıstan), alüminium (Özbəkistan, Tacikistan, Qırğızıstan), qızıl (Özbəkistan, Qırğızıstan) və s.
Əhalinin milli tərkibi mürəkkəbdir. Yerli xalqlar türkdilli (özbək, qazax, türkmən, qırğız, qaraqalpaq), farsdilli (tacik), həm də monqollardır. XIX əsrdən rus və ukraynalılar gəlmişlər. Əhalinin təbii artımı yüksəkdir: Tacikistan və Monqolustanda hər min nəfərə 30, Qazaxıstanda 15 nəfər. Sıxlıq qeyri-bərabərdir: Özbəkistanm Əndican, Fərqanə, Daşkənd vilayətlərində, Qazaxıstanın Cənub-Şərqində yüksək, digər yerlərdə seyrəkdir.
Regionun çoxsahəli təsərrüfatı yerli xammala əsaslanır. Sənayenin əsas sahələri qara və əlvan metallurgiya, yanacaq-energetika, maşınqayırma (pambıqyığan kombayn, neft-qazma avadanlığı, elektrotexnika) və s.-dir.
Kənd təsərrüfatının ixtisaslaşmış sahəsi pambıqçılıqdır. Mərkəzi Asiya pambıq yığımına görə (ildə 7-8 mln t.) dünyada 1-dir. Pambıqla bağlı ASK (xüsusən Özbəkistanda) formalaşır. Fərqanə vadisi, Daşkənd vadisi, Zərəfşan və Vaxş vadiləri, Qaraqum kanalı boyu əsas pambıq əkini rayonlarıdır. Suvarılan torpaqlarda bostan bitkiləri, çəltik, qarğıdalı, buğda yetişdirilir. Qazaxıstanda taxılçılıq ixtisaslaşmış sahədir. Monqolustandan başqa bütün ölkələrdə bitkiçilik heyvandarlıqdan üstündür. Ətlik-yunluq (Monqolustan, Qırğızıstan), qaragül qoyunçuluq(səhra və yarımsəhrada),baramaçılıq, maldarlıq (Qazaxıstan) əsas sahələrdir.
Region ölkələrinin ixracında neft-qaz, kənd təsərrüfatı məhsulları, idxalında meşə materialları, maşınqayırma məhsulları üstündür.
Yorum Gönder