Əhali: 6,5 milyon (BMT 2010)
Paytaxt: Tripoli
Ərazi: 1.77 milyon kv km
Sahil xətti: 1770 km
Rəsmi dil: Ərəb dili
Rəsmi din: İslam
Pul vahidi: 1 Liviya dinarı=1000 dirhəm
Əsas ixracat: Xam neft, neft məhsulları, təbii qaz
İnternet domeyn: .ly
Beynəlxalq telefon kodu: +218
Üzv olduğu təşkilatlar: Ərəb Ölkələri Liqası, OPEK, Ərəb Məğrib Birliyi
Təbii şəraiti
Tripoli və Sirenaik bölgələrində bəzən yaşıl sahələr mövcud olsada Cənubda Fizan bölgəsində vahələrin ot bölgələr xaric , yalnız səhra quraq və yarı çatlaq torpaq sahələri var . Vahələr ətrafındakı ağaclıqlar xaricində ölkənin əhəmiyyətli bir meşə zənginliyi yoxdur.
Sahil bölgələr nisbətən Rütubətli olub, Aralıq dənizi iqliminin təsirində qalan mühitlərdə zeytunluqlara , ardıç , zəqqum kimi nadir olaraq yetişən ağac bitgilərinə rast gəlinir. Mədən baxımından çox zəngin olmayan Liviyanın ən əhəmiyyətli gəlir qaynağı neftdir . Mövcud neft yataqları ölkə ehtiyacını qarşıladığı kimi əhəmiyyətli ixrac qaynağıda Neftdir.
Relyefi
Sahəsi 1.759.540 km2 çatmaqdadır. Torpaq baxımından Afrikanın dördüncü böyük ölkəsidir. Bu geniş torpaqların az qala 95%-i səhra və ya quraq ərazidir . Şimalda Aralıq dənizi və cənubda Ekvator Afrikası arasında bir qum dənizinə bənzəyən Böyük Səhra çölünün , təxminən 1300 km uzunluğundakı böyük bir hissəsi , Liviya torpaqlarının hamısına yaxın qismini meydana gətirər.
Liviyanın, Tunis və Misir arasında olan Aralıq dənizi sahillərinin uzunluğu, təxminən 1912 km-dir . Sahildən etibarən getdikcə yüksələn Liviya torpaqları, ümumiyyətlə yüksək yayla görünüşündə olub, başlıca üç böyük bölgəyə ayrılar; Bunlar Fizan, Trablus və Sirenaik bölgələridir.Aralıq dənizinə bir qövs şəklində girmiş olan Sirenaik bölgəsi , düz girintisiz çıxıntısız olan sahillərdən etibarən yüksəlməyə başlar. Sahilə paralel uzanan Yaşıl Dağı (Cebel-ül-Ahdar) buradakı mövcud yaylanın ən yüksək yeri olub, təxminən 880 m yüksəkliyindədir. Şimal-şərqdəki bu yüksək yayla, güneyde Liviya Səhra/çölünə doğru alçalmağa başlar.
Liviya torpaqlarının böyük bir hissəsini meydana gətirən və Şimal Afrikanı az qala örtmüş olan Böyük Səhra Səhra çölü kimsəsizdir. Səhra çölündə iqlim də çox fərqlilik göstərər. Bəzi yerlərinə on il boyunca heç yağış yağmaz.
Əhali və demokrafik vəziyyəti
1973-cü ildən sürətli artım sürətlərinin sayəsində ölkənin 1998-ci il əhalisi üzrə 2,2 milyondan 5,7 milyon nəfərə qədər artdı. 1970-ci illərdə illik əhali artımının templəri 4%-i ötürdü. 2010-da qiymətlər üzrə ölkədə 6 milyon 461 min nefer yaşayırdı.
Livanlıların orta ömrün uzunluğu 77,47 il (qadınlar – 79,88 il, kişilər – 75,18 il) təşkil edir. Uşaq ölüm faizi yaxşı təşkil edir 1000 doğuluşda 20,87 ölüm.
Livanlıların orta yaşı 24 il.
Əhalinin böyük əksəriyyəti dar sahilboyu zonada və oazislərdə cəmlənmişdir. İnsanlar tez-tez kənd yerindən şəhərlərə köçürlər, 2008-ci ildən demək olar ki, 78% əhali şəhərdə yaşayır.
Liviya iki böyük şəhərə malikdir – Tripoli (1990-da 1,5 milyon sakin) və Benqazi (800 min sakin) ç bir sıra kiçik şəhərlər. Onların sayına Misurata (360 min insan) daxil olurlar, Ez-Zaviya (280 min), Sebxa (150 min), Tobruk (75,3 min), El-Beyda (67,1 min) və Adjdabiya (65,3 min). Neft terminallarının yanında yeni şəhərlər yarandı: Es-Sider, Ras-el-Anuf, Marsa-el-Bureyka, Ez-Zuvaytina və Marsa-el-Xariqa.
Paytaxtın qısa səciyyəsi
Liviyanın şimal-qərb hissəsində dövlətin paytaxtı yerləşir Tripoli şəhəri körfəzin Aralıq dənizi sahilboyu sahəsini tutur. Tripoli az qala özündə Romanın, Misirin, Yunanıstanın, Bizansın, Karfagenin və Finikiin mədəniyyətlərinin təsirini sınaqdan keçirmiş dünyanın ən qədim şəhəridir
Şəhərin əsası finikiyalılara aid edilir – I yüzillikdə Yunanlar ona müasir adı verdilər – Tripoli. Tripolinin yeni dövrü vaxtı bütün Aralıq Dənizinin böyük mədəni və iqtisadi mərkəzi idi.
Bizans V-da onun üstündə hökmranlıq edirdi — VI yüzillikdə və o Ərəb Xəlifəsinə aid olmağa başladı. Tripolinin Orta əsrlərləri dövründə İspaniyaya aid idi, Osmanlı İmperiyası şəhəri 16-cı əsrdə geri aldı . Tripoli türklərdə iyirminci əsrə qədər qaldı.
İtaliya türk müharibəsinin lap əvvəlində (1911-1912-ci il.) şəhəri italyan qoşunları işğal etdi. İngilislərin qoşunları 1943-cü ildə şəhərə girdi, 8 il sonra Liviya paytaxtı Tripoli ilə birlikdə müstəqil dövlət oldu.
Paytaxtın cənubu ictimai və işgüzar binalardan ibarət olan Yeni şəhərdir.
Tripoliyə məşhurluğu burada yerləşən bazarlar gətirdi , hansılar ki neçə əsrdən heç vaxt dəyişmirlər . Tacirlər qonaqlara ənənəvi geyimləri ədviyyatları və Şərqin şirniyyatlarını almağı təklif edirlər, bahalı parçalar, misdən və tuncdan
məmulatlar, ərəb ətiri bazarlarda üstünlük təşkil edir . Burdaca qızıl sıraları var, ən ucuz və ən gözəl zərgər məmulatlarıda tripoli bazarlarındadır.
Təsərrüfatin qısa səciyyəsi
a)Sənaye:Liviya hökuməti genişlənməyə və sənayenin sahə üzrə strukturunun diversifikasiyasına səyləri qoyur (əlavə edir). Sementin və metal əşyaların istehsalı daxil olmaqla 1970-ci illərin əvvəllərində yeni sənaye sahələri çıxdı. Sonrakı illərdə qərbi avropa, Yuqoslaviya və yapon firmalarıyla bir sıra müqavilələr bir neçə (bir qədər) atom və istilik elektrik stansiyasının tikintisinə bağlanmışdı, həmçinin ağır sənayenin müəssisələri. Bu halda nəzərdə tutulurdu ki, bu müəssisələrin hissəsi xammal çiy (xam) nefti kimi istifadə edəcək. Emaledici sənayenin ən böyük müəssisələrinin arasında Misurate-də metallurgiya kombinatını seçilirlər (ayrılırlar), 1,5 milyona qədər t buraxmış oldular və 1996-da kirayə, boru istehsalı və elektrokabeley üzrə (görə) zavodlar; avtomobillərin və traktorların quraşdırılması qaydaya salınmışdır. Yüngül və yeyinti sənayesi zəif inkişaf etmişdir. İstehsalın ənənəvi sahələri dəniz süngərlərinin çıxartmasını daxil edir (qoşur), sahilboyu zonada duzun və müxtəlif sənət istehsallarının buxarlandırılması: dəridən, misdən, qalaydan, keramikadan və xalçaçılıqdan məmulatların istehsalı. Həmçinin kənd təsərrüfatı məhsulunun emalı üzrə (görə) kiçik müəssisələr var, ağaclar, kağızın istehsalına, tütün məmulatları, parçalar və yuyurdu.
Sənaye işçilərinin sayı kiçikdir, amma neft sənayesinin inkişafı və çıxartmayla və neft hasilatıyla bağlı müəssisələrin tikintisi müddətində daim artır. Bir halda ki, (çünki,) demək olar ki, neft sənayesində tutulmuşların (borc alınmışların) yarısını xarici işçilər təşkil edirdilər, 1971 hökumətdə xarici şirkətləri mümkün qədər çox livanlıları işə götürməyə çağırdı.
b)kənd təsərrüfatı:Neft çıxartmadan başqa, kənd təsərrüfatı əhəmiyyətli təşkil edən iqtisadiyyat olur. Kənd əhalisi Tripolitaniinin dar sahilboyu zolağında Yer kürəsini (torpağı) becərir, qışda atmosfera çöküntülərindən istifadə edərək, və (amma) yayda – quyulardan suvarma. Tripolinin ətrafında, mal bağçılığının yayılması ərazidə, sitruslar böyüdürlər, xurmalar, zeytunlar və badam. Sahələrin suvarılması üçün cənub oazislərində yeraltı mənbələrin suları istifadə olunur. Hündürlüklərin periferiyasında çöküntülərin yetərli miqdarı olduğu halda arpanı becərirlər. Əkin yeri Yer kürələri (torpaqları) yalnız ölkənin 1% sahəsini təşkil edir, və yalnız onlardan 1%-i süni suvarmanın zonasına daxil olur. 1979-dan "böyük süni çay" tikintisi üzrə (görə) işlər aparılır – ölkənin sahilinə Şəkərlərin səhrasında Tazerbo və Sarir oazislərindən 250 yeraltı quyu suların göndərməsinə hesablanmış su borusu. 1993-ə 1800 kilometr boru kəməri və kanal çəkilmişdilər, bahalı (əziz) və su anbarlarını tikilmişdilər. Barka-el-Bayda platosunda Kirenaike-də taxıl mədəniyyətləri, zeytun ağacları və meyvə ağacları becərir. Liviya Tripolitanii-də və 4 milyon hektarda 8 milyon hektar otlaq Yer kürəsi (torpağı) malikdir – Kirenaike-də. Kirenaike-də El-Axdar platosu ərazidə köçəri-maldarlar yaşayırlar.
c)Nəqliyyat: Ölkənin əsas dəniz portu – Tripoli. Onu müasirləşdirilmiş və genişləndirilmişlər 1960-cı illərdə Benqazi, Çim və Tobruk izləyir (gedir). Onda Aralıq dənizi sahilində neftdaşıyan tankerlərin yükləməsi üçün neft terminalları tikilmişdilər. 1970-ci illərin sonlarında Tripolinin və Benqazinin limanları əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirilmişdilər. 1990-cı illərin ortalarında keçirilmiş müasirləşdirmədən sonra Misurata, Ras-el-Anuf, Es-Sider və Ez-Zuvaytina limanlarının imkanları əhəmiyyətli dərəcədə genişləndi. Liviya 70 mindən çox t şəxsi yük dəniz donanmasına (26 gəmi, həmçinin 12 tanker) ümumi tonnajla malikdir.
Bərk örtüylə avtomobil yollarının ümumi ölçüsü – 28 mindən çox kilometr. Ölkənin əsas avtomagistralı Tunisdən Aralıq dənizi sahilinin uzununa Misirə qədər keçir. Həmçinin Fessanom-la sahili bağlayan şose əhəmiyyətli rolu oynayır. Daxili nəqliyyat əlaqələri bərk örtüyə malik olmayan yollarla və aviarabitəylə məhdudlaşdırılır. Bir neçə (bir qədər) beynəlxalq hava yolu Avropa və ABŞ ölkələriylə Tripolinin və Benqazinin xəbərini (mesajını) təmin edir. 1965-də Liviyada şəxsi dövlət aviaşirkəti yaradılmışdı, hansı ki, bütün daxili və qismən beynəlxalq hava daşınmalarını yerinə yetirir.
Yorum Gönder