Tacikistan Respublikası

Tacikistanın ərazisi əsasən dağlıqdır. Şimalda Fərqanə vadisi, şimal-qərbdə və ölkənin mərkəzində Türküstan, Zərəfşan, Hissar, Alay sıra dağları. Cənub-Şərqdə İsmayıl Səməni piki olan Pamir dağları yerləşir. Tacikistanın böyük hidroresursları var. Tacikistanda həmçinin zəngin aliminium yataqlarıda var. Dünyanın ən hündür bəndi olan SESi Nurek burada yerləşir.Tacikistanda olduqca zəngin qızıl, gümüş və antimon yataqları var. Ən böyük gümüş yatağı Sugd əyalətindədir. Bundan başqa Tacikistan strontium, duz, qurğuşun, sink, floraspar və civə istehsaı edir. Sovet dönəmində külli miqdarda uranium istehsal edilirdi. Ama müstəqillik dönəmində iqtisadi çətinliklərə görə uranium istehsalı dayandırıldı. Qazaxıstanın ekstensiv aluminium sənayesi tamamilə gətirilmə filizlə işləyir. Tacikistanda balıqçılığın inkişafı üçün münbit şərait var. 2003-də 158 ton balıq ixrac olunub.
Kənd Təsərrüfatı-Tacikistanda kənd təsərrüfatı nisbətən zəif inkişaf edib. Bunun əsas səbəbi
yararlı torpaqların sahəsinin olduqca az olması və bununla yanaşı iqtisadi çətinliklərdir.

Tacikistan höküməti torpaq islahatları haqqında qanun versədə bu qanunun düzgün icra olunmaması bir çox problemlər yaradır. Buda öz növbəsində kənd təsərrüfatının inkişafının qarşısını alır. Tacikistanda əsasən taxıl, kartof, soğan, pomidor, meyvəçilik və düyü becərilir. ərazinin 80 % dan çoxunun irriqasiyaya ehtiyacı var. Tacikistan Qazaxıstan və Özbəkistandan külli miqdarda üzüm idxal edir. Tacikistan əsasən alüminium, pambıq, parça, bitki yağları, meyvələr ixrac edir, və dəzgahlar, ərzaq, içkilər, elektronika, avtomonillər idxal edir.
İqtisadiyyatı-Tacikistan xammalın həcmində, ehtiyatları mineralında (faydalı qazıntılarında) və mənbəyində мühüm və unikal yerə malikdir, kömür daxil olmaqla, neft, qaz, daş duzları, sürmə, civə, qızıl, gümüş və s. Bu vaxta kəşfiyyat apardı və hazır inkişafa 400-dən çox yataqlаr işləyəcək vəziyəttədir.

Tacikistan hidroenerji potensialında zəngin ölkə hesab edilir və dünyada səkkizinci yerdədir.

Dünya miqyasında tanınan böyük müəssisələr: Taciк alümini zavodu (Таlcо), Nurek hidro enereji stansiyası, Açıq səhmdar şirkəti "Parçalar", səhmdar şirkəti "Abreşim", "Taciktekstilmaş", birgə müəssisə "Zarafşon", "Kabool Taciktekstil" birgə müəssisəsi, "Obi Zulol" birgə müəssisəsi, Açıq səhmdar cəmiyyət "Kolinho", aşağı voltlu təchizatın istehsalı ilə məşğul оlаn Adrasman fabriki, yağ toplayan sənaye kompleksləri v. s. var. Rəngli metallurgiya kimi belə sferalar, lahiyələşdirən su enerjisi, kənd təsərrüfatı, kommunikasiya və telekommunikasiyalar, nəqliyyat, dağ-mədən, asan və qida, kimya sənayesi, xalq təsərrüfatlarında aparıcı yerini təşkil edir.

İqtisadi islahatların, xalq təsərrüfatının iqtisadi restrukturlaşdırmalarının dərinləşməyə dünya iqtisadiyyatına beynəlxalq əlaqələrin və inteqrasiyanın inkişafları götürülürməsi üçün nəhəng addımlar atılıb,

Xarici ticarətlər və valyuta sazişləri qıymətlər liberallaşdırmış ticarətdirlər. Respublikada fəaliyyet göstərən ortanın və böyüyün təxminən 70 %-indən kiçik müəssisələr tamamıyla özəlləşdirilir. Beynəlxalq tələbləri qarşılayan ölkənin yeni Vergi və Gömrük Кodeksləri qəbul edilirlər. Dünya Ticarət Təşkilatına respublika yaranmasında daxil olması üçün işlər aparılır.

Xarici investisiyaların cazibədarlığı üçün əlverişli şərtlər, reklamın bazar strukturlarının və inkişafının dəstəkləri üçün maddi cəhətdən, bank sistemi və maliyə sistemi yaxşılaşdırılır.

Hər il toplu ajanda çap olunur ki onda "İnvestisiya layihələr nəşr edilir" ən maraqlı kapital qoyuluşu layihələrin əməkdaşlığa dəvət ədir .

Tacik iqtisadiyyatında investisiyanın prioritet istiqamətləri: lahiyələşdirən su enerjisi, və qiymətli metalların emal edərək daşlar, polymetallik filizləri, telekommunikasiyaların inkişafı, və başqa kənd təsərrüfatı məhsullar.

Birgə müəssisələrin və mülkiyyətin başqa nümunələrinin qeydiyyatı üçün prosedura sadələşdirilir. Xarici investorların iştirakı ilə təxminən 300 birgə müəssisəсi fəaliyyət edib.

Bu gün üçün Tacikistan iqtisadiyyatının ən böyük investorları arasında şirkətlər- Rusiyadan, ABŞ-dan, Kanadadan, Böyük Britaniyadan, Koreyadan, Almaniyadan, İsveçrədən, İtaliyadan, Macarıstandan və İrandan: Rusyaдан "Birləşdirilən Enerji Sistemləri" Cəmiyyətini, Körfəz Beynəlxalq Minerallarını (qızıl yataqların), Nelson Qızıl Korporasiyasını (qızıl və gümüş yataqları),Birinci Boston Kredit (İsveçrəli füçers şirkəti), Kabool Tekstayl və Adjind Beynəlxalq şirkəti (tekstil parçaları istehsal edir). Respublikada müştərək fəaliyyet əden belə böyük müəssisələr, "Zarafşon", "Aprelevka," "Obi Zulol," "Hasid aytisi" "Ravgani Tocik," "İndiqo," "Pulodon," "Ispgeko International," "Tocikazot," "Ozgün Inşaat," "BSK Oriyon," "Birinci mikrofinans bankı," "Assor Perm," "Anis firması" müvəffəqiyyətlə işləyir v.s.

Таcikistan Respublikasının Qanunları "Tacikistan Respublikasında biznesin dövlət müdafiəsi və dəstəyi haqqında" "xarici investisiyalar haqqında "xarici ticarət fəaliyyətləri haqqında," "səhmdar şirkətlər haqqında," "тəxminən icarəyə götürmək," "Konsessiyalar-güzəştlər haqqında" təmin edir ki, hüquqların müdafiəsi, maraqlar və xarici investorların mülkiyyəti, respublikanın iqtisadiyyatının inteqrasiyası üçün dünya iqtisadiyyatına güclü hüquqi əsası yaradır kimi , xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələrində əməkdaşlıq genişlənməsində xarici investorların iştirakını stimullaşdırır.

Еnerji və neft -qaz kompleksi.

Hidroelektroenerji resursların-ehtiyatlarının müəyyən indikatorlarında dünyada birinci və tam indikatorlarda (300 milyard kilovat/saatda bir ildə) səkkizinci yer tutur. Resursların там isitfadəsi halində, respublika regionda elektrik enerjisinin ən böyük eksportçusu haline gələbilər.Əhəmiyyətli enerji resuslarına baxmayaraq Respublika indi də enerji defisitinə ( bir ildə 600 mln Kvt/saat), malik olmağa davam edir, əsasən, qış dövrü ərzində.

Yaxşı perspektivləri neft-qazın inkişafı görülür və respublika yaxşı neft-qaz kompleksi resurslarına malikdir.

1 yanvar 1997 ili üçün Hidrokarbonik xammalının tam resursları 1033,76 milyon ton şərti yanacaqda qiymətləndirildi.

Ekspertlərin proqnozlarının altında, Tacikistanın yerin təkində 113,1 milyon ton neft , 863 mlrd metre kub bazında tebii gaz və 36 milyon ton qaz kondensatı mövcüddür. Ölkənin bütün neftinin və qaz resurslarının 80,8 %-i respublika cənub-qərbində, 19,2 %- isə Tacikistanın şimalində toplanır.

Nəqliyyat-Yaxın və uzaq ölkələrlə nəqliyyat Dövlət Hava yolları şirkəti "Tacik Air" və şəxsi

havayolu şirkəti "Somon Air" qurudan isə Dövlət Unitar Müəssisə "Rohi Ohani Tocikiston" Taciksitan dəmir yolları ilə və digər beynəlxalq daşınma agentlikləri ilə yerinə yetirilir.Birinci qatar Düşəmbə şəhərinin dəmiryolu stansiyasına 1929 sentyabrda gəlmişdir.Dəmir yollarının fəliyyətləri bu illərdə başa çatmışdı və istifadəyə verilmişdir:1899 ilində Suğd vilayətinə, 1929-də Düşəmbədə, 1974-də Kurqon- Teppda şəhərində Xatlon vilayəti və 1999-də Kulоb- Qurgan-Teppa demir yolu istifadəyə verilmişdir .

Respublikanın dəmir yollarının uzunluğu 1260.6km edir , 679,9 km əsas yollar təşkil edir, 270,8 км-i Dövlət Unitar Müəssısəsi "Tacik Demir Yollarına" aid və digər şirkətlər isə 310.2 km kimi yollara sahibdilər.

Beynəlxalq sərnişin daşınmalar MDB ölkələri ilə əsasən yerinə yetirilir.

Tacik Demir Yolları bütün MDB və Baltik ölkələr ilə əməkdaşlıq edir. Başlıcaları OSCD, GKO, MSCD, TASİS və başqa nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlarının əməkdaşlığının тəşkilatında səlahiyyətli nümayəndəleri vardır ve üzvudur.

Xarici dünya ilə yük və sərnişin daşıma, beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən inkişaf etdirilən nəqliyyat koridorları vasitəsi ilə yerinə yetirilir.

İndi Tacikistan Respublikasında ölkənin daxili uçuşlarına xidmət edən 11 aeroporta və həmçinin beynəlxalq uçuşların gəlmələrinin və getmələri xidmətləri üçün 4 beynəlxalq aeroport fəaliyyet gösterir. Bunlar (Düşəmbə, Xucand, Kulоb və Kurqan-Teppa) şəhərlərinin hava limanlarıdır.

Tacikistan Respublikasının hava məkanından həmçinin Avropadan Asiyaya uçuşları yerinə yetirən beynəlxalq təyyarələrin uçuşları üçün istifadə edilir və geri йан başqa dövlətlərя Tacikistan Respublikasından uçuşlar aparılır. Bütün bu uçuşlar Tacikistan hava məkanında bu gün ərzində 11r beynəlxalq hava xəttlərində yerinə yetirilir. Həmçinin demək zəruridir ki, Tacikistan Respublikasının hava məkanından giriş və çıxış üçün, Tacikistanın və Əfqanıstanın aralarında 4 hava koridoru var, Özbəkistan ilə 67 hava koridoru və Qırğızıstan ilə 1 hava koridoru fəaliyyet gösterir.

Verilən vaxtda Tacikistan Respublikasının hava kommunikasiyası üçün belə ölkələr ilə Əfqanıstan, Almaniya, Hindistan, İran, Qazaxıstan, Çin, Qırğızıstan, Latviya, Birləşmiş Ərəb Əmirliyi, Pakistan, Rusiya, Səudiyyə Ərəbistan, Türkiyə, Ukrayna, kimi ölkələrlə qoşulur.

İndi beynəlxalq aeroportlar bərpa edilir və həmçinin əla xidmət etmək üçün xarici yeniləşməni təbliğ olunur və nəqliyyat daha da çox sərnişinlər və yük alınırlar və həmçinin hava nəqliyyatında uçuşların və aviasiya təhlükəsizliklərinin riayət etməsi ilə aeroportlarda və təyyarələrdə hava sərnişinlərinin xidmətinin keyfiyyətini və komfortunu yüksək səviyyəsinin qaldırır.