Avropanın heyvanlar aləmi

Ümumiyyətlə, Avropa qitəsinin və o cümlədən Qərbi Avropanın müasir faunasının yaranması və ya yayılmasında qitə iqliminin böyük rolu olmuşdur. Paleogen dövründə Avropa qitəsində isti və rütubətli iqlimin hakim olması burada tropik qurşağa xas olan heyvanların yayılmasına şərait yaratmışdır. Neogenin sonu və dördüncü dövrün əvvəllərində iqlimin soyuması və buzlaqların yaranması ilə əlaqədar isti iqlim şəraitində yaşamış tropik heyvanların çoxu tələf olmuş, az qismi isə Cənubi Avropaya köçmüşdür. Avropanın çox hissəsində Asiya qitəsindən köçüb gəlmiş və soyuq iqlim şəraitində yaşamağa uyğunlaşan tundra faunası məskən salmışdır. Müasir çöl, yarımsəhra və səhra zonalarının faunasının yaranmasında buzlaşma dövründən sonra iqlimin quraqlaşması böyük rol oynamışdır.Şərqi Avropadan fərqli olaraq, Qərbi Avropa faunasına insan fəaliyyətinin təsiri daha çox olmuşdur. Qərbi Avropa ərazisində əhalinin məskunlaşması ilə əlaqədar olaraq, bəzi heyvan növləri demək olar ki, tamamilə yox olmuşdur (onların bəzi növlərinə ancaq heyvanxanalarda rast gəlinir). Qərbi Avropa ərazisi bütövlükdə Palearktika zoocoğrafi vilayətində yerləşmişdir. Palearktika vilayətinin heyvanlar aləminin yayılmasında torpaq və bitkidə olduğu kimi, üfüqi zonallıq qanunauyğunluğu müşahidə edilmir. Belə ki, Qərbi Avropa ərazisinin şimal və mərkəz hissələri Avropa–Sibir yarımvilayətinə, Cənubi Avropa isə Palearktika vilayətinin Aralıq dənizyanı zoocoğrafi yarımvilayətinə daxildir. Qərbi Avropanın Avropa–Sibir zoocoğrafi yarımvilayə- tində geniş sahəni tundra, meşə-tundra, meşə-çöl və çöl zonalarına məxsus olan heyvanlar tutur. Tundra zonasının heyvanları içərisində başqa zonalara nisbətən vəhşi heyvan növləri daha çox üstünlük təşkil edir. Bu zonanın müasir faunasının yaranmasında Şərqi Avropa, Asiya və Şimali Amerikadan köçüb gələn heyvan növlərinin müəyyən rolu olmuşdur. Tundra zonasının ən əsas və çox yayılmış heyvanlarından biri şimal maralıdır. Bundan əlavə bu sahədə müxtəlif növ gəmiricilər (ağ dovşan, lemminq, dələ) və külli miqdar suda və quruda yaşayan quşlar (dəniz qağayısı, çistik, qaqara, müxtəlif qaz və ördək növləri) yayılmışdır. Şimali Avropanın geniş ərazisini tutan dəniz və okean sahilləri “quş bazarları”, suları isə qiymətli balıq növləri ilə zəngindir. Qərbi Avropa ərazisində son zamanlar meşənin qırılması ilə əlaqədar olaraq, meşə heyvanlarının bəzisinin sayı xeyli azalmış, digər qismi isə dağ meşələrinə çəkilmişdir. Vaxtilə meşə zonası üçün səciyyəvi olan məməlilər sinfinin bir çox nümayəndələrinə hazırda qətiyyən rast gəlinmir. Meşə zonasının ən səciyyəvi heyvanları: qonur ayı, zubr, cüyür, maral, qunduz, burunduk, vəhşi donuz, meşə pişiyi, tülkü və külli miqdarda quş növləridir. Orta və Mərkəzi Avropanın dağlıq sahələri (Karpat və Alp dağları) üçün dağ keçisi səciyyəvidir. Qərbi Avropanın çöl zonası faunanın zənginliyi cəhətdən başqa zonalardan çox fərqlənir. Çöl zonasının heyvanları insan tərəfindən çox qırılmışdır. Demək olar ki, burada vəhşi halda yaşayan məməlilərin nümayəndələrinə rast gəlinmir. Bu zonanın müasir heyvanları içərisində gəmiricilər və quşlar üstünlük təşkil edir. Palearktika zoocoğrafi vilayətin Aralıq dənizyanı yarımvilayəti Cənubi Avropa ərazisini əhatə edir. Avropa Sibir yarımvilayətindən fərqli olaraq, Cənubi Avropanın faunası daha qədimdir. Bundan əlavə bu yarımvilayətin faunasının yaranmasında Ərəbistan və Afrikanın rolu böyükdür. Şimali və Orta Avropadan fərqli olaraq Cənubi Avropanın özünəməxsus heyvanlar aləmi vardır. Bunlara Fransanın cənubunda və Pireney yarımadasında yayılmış Avropa genettası, makaka, maqot və ya quyruqsuz makaka meymunu (Pireney yarımadasının cənubunda), dağ qoyunu – muflon (Korsika və Sardiniya adalarında), vəhşi keçi (Egey dənizi sahilləri və Balkan yarımadasının cənubunda), oxlu kirpi, ada dovşanının bir çox növləri, tülkü, çaqqal və s. daxildir. Cənubi Avropa yarımadalarının quru və isti iqlimi ilə fərqlənən daxili yaylalarında sürünənlərin bir çox növlərinə rast gəlinir. Nəsilləri kəsilməkdə olan heyvan növlərini qoruyub saxlamaq üçün Qərbi Avropa ərazisində bir sıra qoruqlar təşkil edilmişdir. Bunlar Polşa, İsveç, Macarıstan və kçmiş Çexoslovakiya ərazisində yerləşir.