Daimi,Mövsümü və Sutkalıq küləklər

Havanın kütləsinin yüksək təzyiq sahəsindən alçaq təzyiq sahəsinə doğru hərəkətinə külək deyilir. Külək çox vaxt əsdiyi cəhətin adı ilə adlanır. Küləyin güc və istiqamətini flüger cihazı ilə, sürətini (m/san və ya km/saat) isə anemometrlə təyin edirlər. Küləyin gücü sürəti ilə düz mütənasibdir.  
Küləyin rumblar üzrə təkrarlanmasına “külək gülü” deyilir. Külək gülünə görə hakim küləyi təyin etmək olar. Küləyin əsdiyi təzyiq qurşaqları arasında təzyiq fərqi nə qədər böyük və mərkəzlər bir-birinə nə qədər yaxın olarsa, külək də bir o qədər güclü əsər. Küləyin gücünü 12 ballıq Bofort şkalasına görə ölçürlər. 
Rejiminə görə küləklər:
Daimi küləklər: Bütün il boyu istiqamətini dəyişməyən küləklərə deyilir. Daimi küləklərin əmələ gəlməsinə əsas səbəb Yer kürəsinin təzyiq qurşaqlarıdır.
Passatlar:  30 derecə paralellərdən ekvatora doğru əsən küləklərdir. Yerin öz oxu ətrafında fırlanmasıyla (Koriolus qüvvəsiylə) şimal yarımkürədə şimal-şərqdən cənub-qərbə, cənub yarımkürədə isə cənub-qərbdən şimal-şərqə doğru əsirlər. Passat küləkləri əsdikləri yarımkürənin yayında daha çox yağıntı verir. Çünki, yayda tropiklər üzərində 40C-dən yüksək olan temperatur ekvatorda 25C-yə qədər düşür və yağıntılara səbəb olur.
Qərb küləkləri: Tropiklərdən mülayim enliklərə doğru ilboyu əsən küləklərdir. Yerin öz oxu ətrafında fırlanmasına bağlı olaraq bu küləklər şimal yarımkürədə şimal-şərqə, cənub yarımkürədə isə cənub-qərbə meyl edir. Okeandan gələn qərb küləkləri yağış gətirir. Ona görə də Avropanın qərb hissəsi bütün il boyu rütubətlidir.
Qütb küləkləri: 90 dərəcə paralellərdən (qütblərdən) 60 dərəcə paralellərə doğru əsir. Yerin öz oxu ətrafında dönməsinə bağlı olaraq bu küləklər şimal yarımkürədə cənub-qərbə, cənub yarımkürəsində  isə şimal-qərbə meyl edir. Bu küləklər qış vaxtı sərhədlərini daha da genişləndirir (50 dərəcə paralellərə qədər). Gəldikləri istiqamətə bağlı olaraq bəzən bu küləklərə şimal-şərq və cənub-şərq küləkləri də deyirlər.
2. Mövsümü küləklər. İl ərzində istiqamətini iki dəfə dəyişən küləklərə mövsümü küləklür

deyilir. Mussonlar belə küləklərdən olub ərəbcə “mövsüm” deməkdir. Bu küləyin meydana gəlməsinə səbəb ilin mövsümləri ərzində quru ilə suyun müxtəlif qızıb soyumasıdır. Yayda quru səthi çox qızır. İsti hava yuxarı qalxır, təzyiq aşağı düşür. Su səthi isə çox yavaş və az qızır. Beləliklə su üzərində təzyiq quruya nisbətən daha çox olur. Ona görə də yayda okean və dənizlərin üzərindən quruya doğru küləklər əsir. Okean və dənizlərdən gələn bu küləklər quruya çoxlu rütubət, yağış gətirirlər. Bu küləklər özünü Asiyanın cənub-şərqi ilə Çində daha çox göstərir. Bu iqlimin müşahidə edildiyi yerlərdə çaylar yay aylarında daşırlar. Məsələn: Amur, Xuanxe, Yansızı, Hind, Qanq, Brahmaputra, Mekonq, İravadi və s. Qışda isə quru səthi çox tez soyuyur. Bu zaman quru üzərində təzyiq yüksək olur. Su quruya nisbətən az soyuduğuna görə okean və dənizlərin üzərindəki təzyiq quruya nisbətən daha aşağı olur. Yəni okean az təzyiqli olur. Ona görə də qışda qurudan okeana küləklər əsir. Bu küləklərə qış mussonu adı verilir.
Yay mussonu yağış verir;
Qış mussonu yağış vermir;
Mussonlar yayda və qışda aydın, payızda və yazda isə zəif hiss olunur.
Mussonlar Şərqi və Cənub-Şərqi Asiyadan başqa həm də, Şimali Asiya ilə Şimal Buzlu okean arasında (çox zəif), Şimali Avstraliya, Ekvatorial Afrika, Şimali Amerikda Labrador yarımadası sahillərində də hiss olunur. 

3. Sutkalıq küləklər: sutka ərzində istiqamətini iki dəfə dəyişən küləklərə briz yaxud sahil küləkləri deyilir. Bu küləklərin yaranmasında sutka ərzində quru ilə suyun müxtəlif qızıb soyumasıdır. Sutka ərzində quru ilə su arasında təzyiq fərqi böyük ola bilməz. Ona görə də bu küləklər zəif olur. Gündüz quru səthi çox qızır və isti hava yuxarı qalxır, quru üzərində alçaq təzyiq formalaşır. Ona görə də günortadan sonra sudan quruya doğru küləklər əsir (gündüz brizi). Bu küləklərə “axşam mehi” də deyirlər. Gecə qurunun sürətlə tez soyumasıyla təzyiq yüksəlir. Su isə daha az soyuyur. Su üzərində təzyiq quruya nisbətən az olur. ona görə də gecə yarısından sonra, səhərə yaxın qurudan suya doğru küləklər əsir. Bu küləklərə gecə brizi deyilir. Brizlər yağış gətirmir.
Mənbə: ilkaddimlar.com/ Pərviz Nəcəfli