Lənkəran vilayəti çayları

Lənkəran təbii vilayətinin çaylan arasında uzunluğuna və sutoplayıcı hövzəsinin sahəsinə görə birinci yerdə Bolqarçay durur. Uzunluğuna görə regionda ikinci yeri Viləşçay, sutoplayıcının sahəsinə və sululuğuna görə isə Lənkərançay tutur.
Alaşar-Burovar qalxması şimalda Bolqarçaym, cənubda isə Lənkərançayın istiqamətlərini dəyişməyə məcbur etmişdir. Xeyli məsafədə həmin çaylann dərələri bu qalxmaya paralel uzanır və onu kəsməkdən əvvəl yenidən Şerqe- Xəzərə tərəf yönəlir. Viləşçay isə öz istiqamətini dəyişmədən bu alçaqdağlıq silsiləni ensiz, dik yamaclı antesedent derə ilə kəsir. Regionun bütün böyük çaylan Lənkəran ovalığında gətirmə konusu yaradır. Bunlardan ən böyükləri Bolqarçaym və Lənkərançayın gətirmə konuslandır.
Çoxsulu illərdə Bolqarçaym su sərfi 3,0 m3/s-e qədər, az sulu illərdə 1,30 m3/s-yə qederdir. Bu kəmiyyət göstəriciləri müvafiq şəkildə Viləşçayda 13.0 m3/s və 2,66 m3/s; Lənkərançayda 30,8 m3/s və 4,50 mVs, Astaraçayda isə 11,9 m3/s və 3,74 m3/s təşkil edir. Regionun şimal və cənub yansında çaylann illik su rejimində müəyyən fərqlər var. Bolqarçayda, İncəçayda, Həmşirəçayda illik axımın 55%-dən çoxu fevral - aprel aylarında (28,6% mart ayında), cemi 15,5% may - oktyabr aylarında keçir.
Viləşçayda iki gursulu dövr ayrılır. Bunlardan əsası mart - aprel aylarında (illik orta axımın 31,2%), nisbətən zəif maksimum isə payız aylarında - oktyabr - noyabrda (illik axımın 23,0% qədəri) müşahidə edilir.
Lənkərançaym və regionun cənub hissəsində yerləşən başqa çayların illik su rejimi Viləşçaym su rejimindən o qədər də fərqlənmir. Lənkərançayda illik axımın 27% mart - aprel aylarında (yaz maksimumu), 39% isə sentyabr-noyabr aylarında (payız gursulu dövrü) keçir. Bu çaylarda on az sulu dövr may - avqust (illik su sərfinin 10,25) və dekabr yanvar aylarıdır. Bu mə’lumatlardan görünür ki, kənd təsərrüfatının suya ehtiyacının maksimum həddə çatdığı aylarda çaylarda su sərfi minimuma enir. Bu vəziyyət Azərbaycanın ən rütubətli sahəsi sayılan Lənkəran vilayətində də yay aylarında kənd təsərrüfatı bitkilərinin suya ehtiyacını ödəmək üçün su ehtiyatı toplamağı tələb edir. Elə bu məqsədlə regionun dağətəyi zonasında çoxsaylı sututarlar yaradılmışdır ki, onların əksəriyyəti kiçik olmaqla, yalnız ayn-ayn təsərrüfatları tə’min etmək üçündür.

M. A. MÜSEYİBOV

Azərbaycanın fiziki coğrafiyası