Avropa olduqca əlverişli coğrafi mövqeyə malikdir. Bu qitə ekvator xəttindən xeyli şimalda yerləşmişdir. Onun az bir hissəsi şimal qütb sahəsinə daxildir. O, Antarktidadan başqa, yeganə qitədir ki, tropik qurşağa daxil olmur. Qərb hissəsindən başlanğıc meridian keçir. Bu meridian Böyük Londona daxil olan Qrinviç rəsədxanasından keçdiyi üçün onu Qrinviç meridianı da adlandırırlar.
Digər materiklərə görə də Avropanın mövqeyi tarixən əlverişli olması ilə seçilmişdir. Avropalılar hələ qədim dövrlərdən cənubda Aralıq dənizi vasitəsi ilə Cənub-Qərbi Asiya və Şimali Afrika ilə əlaqə saxlamışlar. Qərbdə isə Şimali Amerika və başqa materiklərə gedən dəniz yolları Avropadan başlanır.
Avropa sahillərinin çox parçalanması, yəni girintili-çıxmtılı olması artıq qeyd edilmişdir. Sahillərdəki buxta və körfəzlər gəmiçiliyin inkişaf etməsinə, əlverişli dəniz limanlarının meydana gəlməsinə imkan yaratmışdır. Dənizdən xeyli aralıda, Temza çayı sahilində yerləşən London mühüm liman şəhərlərindəndir. Dənizdə qabarma baş verən zaman böyük okean gəmiləri London limanına keçə bilir.
Qitənin sahil xəttinin güclü parçalanması bir çox ada və yarımadaların yaranmasına səbəb olmuşdur. Qitə ərazisinin 25%-ni ada və yarımadalar tutur. Qərbi Avropanın daxili hissələri dənizlərdən cəmi 600 km, Şərqi Avropanın daxili hissələri isə 1600 km məsafədə yerləşir.
Şimaldan Avropa sahillərini Şimal Buzlu okeanının Norveç, Barens və Ağ dənizlərinin suları əhatə edir. Barens və Ağ dəniz arasında Kola yarımadası yerləşmişdir. Şimaldakı Novaya Zemlya, Frans-Iosif torpağı, Şpisbergen və s. adalar Avropaya aiddir.
Atlantik okeanı və onun dənizləri Avropanı qərb və cənubdan əhatə etmişdir. Şimal, Baltik, Aralıq, Qara, Azov və s. dənizlərinin sahillərində bir sıra körfəz və buxtalar yaranmışdır. Bunlardan Biskay, Fin, Botnik, Riqa körfəzlərini və s. körfəzləri göstərmək olar. Baltik və Norveç dənizləri arasında Avropanın ən böyük yarımadası—Skan- dinaviya yarımadası yerləşmişdir. Baltik dənizi Şimal dənizi ilə Kat- teqat, Skaqerrak, Böyük və Kiçik Belt boğazları vasitəsilə birləşmişdir. Bu boğazlar həmçinin Skandinaviyanı Yutlandiya yarımadasından ayırır. Yutlandiya yarımadasının cənubundan çəkilmiş Kil kanalı (Almaniyada) Baltik dənizindən Şimal dənizinə gedən su yolunu xeyli qısaldır. Pireney, Apennin, Balkan, Krım və s. Avropanın digər iri yarımadalarıdır. Avropa sahillərindəki Böyük Britaniya, İrlandiya, Korsika, Sardiniya, Siciliya və s. adalar da Atlantik okeanına aiddir. İslandiya adası şərti olaraq Avropaya aid edilir.
Aralıq dənizi Avropa sahillərində ən böyük və ən dərin dənizdir. Bu dənizin suyu həmişə istidir. Buna səbəb dayaz və ensiz Cəbəlüt- tariq boğazından nisbətən soyuq okean sularının bu dənizə daxil ola bilməməsidir. Onun ətraf ərazilərin təbiətinə təsiri böyükdür.
Gördüyünüz kimi, Avropa qitəsi özünəməxsus əlverişli coğrafi mövqeyə malik olan bir qitədir. Tarixən Avropa ərazisində insanlar daha çox məskunlaşmış və təsərrüfat cəhətdən yüksək inkişaf səviyyəsinə çatmışlar.
Əlverişli coğrafi mövqe, tarixi inkişafın nəticələri bu gün Avropanı dünyanın siyasi, ictimai və iqtisadi həyatında həlledici rol oynamasına gətirib çıxarmışdır.
Təbiətinin ümumi xüsusiyyətlərinə görə bu qitə Qərbi və Şərqi Avropaya bölünür. Qərbi Avropada Şimali, Orta və Cənubi Avropa regionları ayrılır. Bu regionların hər birinin qısa səciyyəsi ilə tanış olacağıq.
Yorum Gönder