Qədim dövrlərdə astranomiyada bir-biri ilə əlaqəli görünən ulduz topalarına müəyyən adlar verilir, ulduzların müşahidə və öyrənilməsinin əlverişliliyi üçün ulduzlu göy bürclərə bölünürdü. 1922-ci ildən başlayaraq Beynəlxalq Astronomiya İttifaqı göy qübbəsində 88 bürc olduğunu müəyyənləşdirib. Onlardan 31-i şimal yarımkürəsində, 11-i ekvatorda və 46 ədədi isə cənub yarımkürəsində görünür.
Ümumilikdə göydəki 88 bürcün ən məşhurları Kiçik və Böyük Ayı bürcləridir.
Böyük Ayı bürcü Adətən göyün şimal yarımkürəsində axşamçağı görünür. Quyruq hissəsi qulplu abgərdəni xatırladır. Elə bu asterizmə görə də çox asanlıqla ayırd edilir.
Böyük Ayı bürcü Yerdən görünən ən parlaq bürclərdən biridir. Görünüşünə görə müxtəlif xalqlar tərəfindən müxtəlif adlarla adlandırılırdı: abgərdən, oraq, araba, yeddi müdrik və s.
Yeddi parlaq ulduzdan ibarət Böyük Ayı bürcünü tapmaq o qədər də çətin deyil. Lakin bu bürc yeddi ulduzla bitmir, ona daxil olan digər ulduzlar az parlaq olduğundan adi gözlə görünmür. Bürcün ən parlaq ulduzu ərəb dilində “atlı” mənasını verən Mitsardır. Onun yaxınlığında kiçik Alkor (at) ulduzunu görmək olar.
Böyük Ayı bürcünün yaxınlığında Kiçik Ayı bürcü yerləşir. Bu bürcdəki ən məşhur və parlaq ulduz Qütb ulduzu sayılır. Qütb ulduzu səmada yerini dəyişmir, hər zaman şimalı göstərir və bu səbəbdən astronomik xəritələr tərtib edilərkən səmt kimi ondan istifadə olunur.
Şimal səmasının ən gözəl bürclərindən biri Orion bürcüdür. Aralarında daha məşhur olan Betelqeyze və Rigel kimi digər parlaq ulduzları yalnız qış fəslində görmək olar. Orion bürcünü üç ulduzlu düzümünə görə tanımaq olar.
Oriondan yuxarıda Oğlaq bürcü qərar tutub. Onun ulduzları sırasına narıncı-qırmızı Aldebaran ulduzu, həmçinin Yeddi bacı adlanan Pleyadanın ulduz topası daxildir. Adi gözlə bu ulduz toplusuna daxil olan yeddi ulduzu, durbin vasitəsi ilə isə daha çoxunu görmək mümkündür.
Doğru bilinən yanlışlar
Adi gözlə müşahidə edildikdə bəzi ulduzların bir-biri ilə əlaqəsi varmış kimi görünür. Müasir teleskopların inkişafı və astronomiya sahəsindəki elmi kəşflər bir-biri ilə əlaqəli kimi görünən və həndəsi şəkillər əmələ gətirən ulduz quruplarının əslində bir-birindən ağlasığmaz ölçüdə çox uzaq olduğunu sübut etmişdir. Məsələn, dolça bürcünün ən parlaq iki ulduzu 1359 və 2174 işıq ili uzaqlıq, əqrəb bürcündə bir-birinə çox yaxın görünən Alfa və Siqma ulduzları arasında minimum 1277 işıq ili məsafə var. Elm və texnologiya inkişaf elədikcə ulduzlar daha yaxından öyrənilmiş bir çox təsəvvürlərin doğru olmadığı ortaya çıxmışdır.
Bürclərin adlandırılması
Bürclərin adlandırılması səmadakı ulduzların insanlar tərəfindən xəyali xətlərlə birləşdirilməsindən ortaya çıxıb. Bürclərin əksəriyyətinə qədim zamanlardan əfsanəvi qəhrəmanların (Herkules, Persey və s.), heyvanların (Qoç, Buğa və s.) və əşyaların (Teleskop, Günyə və s.) adları verilmişdir. Bürc olaraq adlandırılan ulduz topalarına ayrı-ayrılıqda nəzər saldıqda heç də həmin xəyali fiqurun alınmadığını görürük.
Bürclər içərisində diqqət çəkən on iki zodiak bürcü xüsusi yer tutur. “Zodiak” yunan sözü olub, “vəhşi heyvanlar” deməkdir. Həmin heyvanların adları belədir: əkizlər, tərəzi, dolça, qız, oğlaq, şir, qoç, xərçəng, balıqlar, əqrəb, oxatan, buğa. Yerin günəş ətrafında fırlanması ilə hər ay günəş bu bürclərdən birində görünür. Günəş qoç bürcündə olduqda yaz; xərçəng bürcündə olduqda yay; tərəzi bürcündə olduqda payız; oğlaq bürcündə olduqda isə qış fəsli başlayır.
Yorum Gönder