cografiya.biz

Pirqulu qoruğu 1968-ci ildə Ağsuçayının yuxan axınında Şamaxı rayonu ərazisində təşkil edilmişdir. Ümümi sahəsi 1520 hektara çatan qoruq üç bir-birinə yaxın hissədən ibarətdir. Pirqulu qoruğu Cənub yamac meşələrinin şərq qurtaracağında yaradılmışdır. Ərazi öz iqliminə görə Cənub yamacın mərkəz və qərb hissələrindən rütubətlenmə və kontinentallıq dərəcəsinə görə fərqlənir. Buna görə Cənub yamacın qalan hissələrindən fərqli olaraq burada meşələrin 57%-ə qədəri vələsdən, 24% palıddan, yalnız 18% fısdıqdan ibarətdir. Qoruq regionun olduqca gözəl mənzərəli bir guşəsindədir. Qoruq ərazisində, yaxud yaxınlığında yerləşən bir sıra kəndlər hələ çox qədimlərdən Şirvanın məşhur yay istirahət yerləri olmuşdur.
Pirqulu qoruğu ərazisində AEA akademik H. Əliyev adına Coğrafiya İnstitutunun “Meşə torpaqları“ laboratoriyası H. Əliyevin rəhbərliyi altında kompleks coğrafi-ekoloji tədqiqatlar aparmışdır. Qoruq erazisində vələs, fisdıq, palıd meşələrində göyrüş, ağcaqayın, qaraçöhrə, meyvəli qaraçöhrə qarışığından ibarət meşə sahələri mövcuddur. Meşənin seyrək yerlərində göyəm, yemişan, əzgil, zoğal və bir sıra başqa kol bitkiləri inkişaf edir. Meşənin yuxarı sərhədində qızılağac və tozağacı seyrək meşəlik əmələ gətirir.
Pirqulu qoruğunda nadir, kökü kəsilməkdə olan bitkilərin və endemiklərin 45 növü mövcuddur. Bundan əlavə, qoruğu məməlilərin 30, reptililərin 9, amfibilərin 6, quşlann 64 növü özlərinə məskən etmişdir. Palıd və fisdıq meşələrində çöl donuzu, qonur ayı, cüyür, vaşaq, canavar, tülkü, çaqqal, qarapaça çox rast gəlir. Burada bir çox quşlar, o cümlədən “Qırmızı Kitaba“ daxil edilmiş bə’zi növlər məskunlaşıb (meşə xoruzu, iri qırğı və s.). Burada yaşayan heyvanlardan Zaqafqaziya qonur ayısı, vaşaq, qarapaça, daraqlı triton da həmin kitaba salınmışdır.

1. Şamaxı zəlzələsi ― 1667-cil il 6.9 bal gücündə. Zəlzələ nəticəsində 80 min insan dünyasını dəyişib. Bu zəlzələ Azərbaycan tarixində ən dəhətli zəlzələ kimi qeyd edilir.
2. Şamaxı zəlzələsi ― 1902-ci il 6.9 bal gücündə. Zəlzələ zamanı şəhərin 2.000 nəfərdən artıq sakini həlak olub, minlərlə insan yaralanıb, 20.000 nəfərədək əhali evsiz-eşiksiz qalıb, 4 min yaşayış evi, 8 qədim məscid, 10-dan artıq mədrəsə, 40 qədim şərq hamamı, onlarla ticarət obyekti, bazar-dükan dağılaraq yerlə yeksan olub.  
3. Bakı zəlzələsi ― 2000-ci il 6.8 bal gücündə. Zəlzələ nəticəsində 30 nəfər dünyasını dəyişib.
 4. Gəncə zəlzələsi ― 1139-cu il 6.3 bal gücündə. Güclü təkan nəticəsində Kəpəz dağı uçaraq Ağsu çayının qarşısını kəsib və Göygöl, Maralgöl, Ceyrangöl, Ördəkgöl, Zalugölü, Ağgöl, Qaragöl və Şamlıgöl yaranıb.  Bəzi mənbələrə görə 230 min, bəzilərinə görə isə 300 min insan həlak olub. 
 5. Şamaxı zəlzələsi ― 1859-cu il 5.9 bal gücündə. Zəlzələ nəticəsində Şamaxı şəhəri tamamilə dağıdılmışdı, buna görə Şamaxı quberniyasının mərkəzi Bakıya köçürülmüşdü və quberniyanın özünün adı da Bakı quberniyası olaraq dəyişdirilmişdir. Zəlzələ nəticəsində 100 nəfər dünyasını dəyişmişdir.
 6. Şamaxı zəlzələsi ― 1669-cu il 5.7 bal gücündə. Zəlzələ nəticəsində 7 min insan dünyasını dəyişib. 
 7. Şamaxı zəlzələsi ― 1828-ci il 5.7 bal gücündə. Ölən və yaralananlar haqda məlumat yoxdur.
 8. Şamaxı zəlzələsi ― 1872-ci il 5.7 bal gücündə. Zəlzələ şəhərdə dağıntılara səbəb olmuşdur.
 9. Zaqatala zəlzələsi ― 2012-ci il 5.6 bal gücündə.  Tikililərdə dağıntılar olub. İnsan tələfatı olmayıb.
 10. Ağdaş zəlzələsi ― 1999-cu il 5.4 bal gücündə.  Zəlzələ nəticəsində insan itkisi olmasa da 100-dən çox ev dağılmış, çoxlu sayda ev isə qəzalı vəziyyətə düşmüşdür.
http://azens.az/

Mağara Azərbaycanın Xocavənd rayonu ərazisindədir. Təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, vaxtilə dünyanın ən qədim insanlarının yaşadığı bu mağaranın yerləşdiyi Azərbaycan torpağı 1993-cü ildən etibarən erməni işğalı altındadır və mağaranın işğaldan sonrakı vəziyyəti haqqında heç bir məlumat yoxdur. Azıx mağarasının sahəsi 800 kv km-dir. Burada uzunluğu 600 metrə qədər uzanan 8 dəhliz vardır. Dəhlizlərin bəzilərinin hündürlüyü 20-25 metrə qədərdir. Azıx mağarası dünyada indiyə qədər aşkar edilmiş mağaralardan ən böyüklərindən biridir.



Muğam mərkəzi - Bakıda, dənizkənarı Milli parkda açılmış mərkəz. Binanın forması Azərbaycanın qədim musiqi alətlərindən olan tarın hissələrini xatırladır. Ən müasir texnologiyadan istifadə edilməklə tikilən bina üçün lazımi avadanlıq İtaliya, Avstriya, Fransa və Türkiyədən gətirilmişdir. Dünyada ilk muğam mərkəzidir.



Azərbaycanın cənub bölgəsində bitən dəmirağac Azərbaycan torpağının yetirdiyi nadir incilərdəndir. Çox maraqlıdır ki, bu ağacın parçası nə odda yanır, nə də suda batır. Ona mismar çalmaq da qeyri-mümkündür. Talış meşələrində bitən bu ağac 200 ildən artıq ömür sürür. Bir möcüzə də budur ki, ağacın budaqları bir-birinə sürtündükcə bitişir.
Dəmirağac möhkəm oduncağa malik olduğundan əsasən telefon və elektrik dirəkləri üçün, körpülərin tikilməsində, maşın və alətlərin bəzi hissələrinin hazırlanmasında istifadə olunur.

Dövlət Bayrağı Meydanı

Bakı şəhərinin Bayıl sahəsində yerləşən memorial abidə-istirahət parkı. Meydanın təntənəli açılışı 2010-cu ilin sentyabrın 1-də olmuşdur. 20000 m² ərazisi olan meydanda ucaldılmış dayağın hündürlüyü 162 metr, bünövrəsinin diametri 3,2m, bünövrənin üst hissəsinin diametri 1,09 metrdir. Qurğunun ümumi kütləsi 220 tondur. Bayrağın eni 35 metr, uzunluğu 70 metr, ümumi sahəsi 2450 metr2, kütləsi isə təqribən 350 kiloqramdır. Ginnes dünya rekordları təşkilatı 2010-cu il mayın 29-da Azərbaycan dövlət bayrağı dirəyinin dünyada ən hündür bayraq dirəyi olduğunu təsdiq edib.

Naxçıvanın duz dağı

Naxçıvanın simvollarından biridir. Təbii ehtiyatları 90 milyon ton təşkil edir. Dünyada yeganə olan bu dağ təkcə saf və təmiz duzuna görə deyil, həm də şəfaverici xüsusiyyətinə görə tanınmışdır. Deyilənə görə, hələ 6 min il əvvəl buradan duz çıxarılırmış. Şöhrəti dünyaya səs salan “İpək yolu”ndan əvvəl Naxçıvan ərazisindən Yaxın Şərq ölkələrinə “Duz yolu” uzanıb. Həmin ölkələrə buradan duz daşınmışdır.
Burada bütün dünyada məşhur olan Duz Dağı Fizioterapiya Mərkəzi fəaliyyət göstərir.



Dünyada ilk neft platformasıdır. Bünövrəsi 1947-ci ildə qoyulmuşdur. Ceyms Bondun məşhur sərgüzəştlətindən biri olan "Dünya kifayət deyil" (The World Is Not Enough) filminin əsas kadrları məhz burada - Neft Daşlarında lentə alınmışdır.
Neft Daşları şəhər tipli qəsəbədir və Bakının Xəzər rayonunun ərazisinə daxildir. Xəzər dənizi səthindən azca görünən “Qara qayaların” ətrafında tikilmişdir. Abşeron yarımadasının 42 km-də cənubi-şərqdə yerləşən bu qəsəbə dənizin dibinə bərkidilmiş metal dirəklərin üstündəki estakadada dəniz səthindən bir neçə metr hündürlükdə tikilmişdir.

Qobustan Qoruğu 

Azərbaycan ərazisində arxeoloji abidələr kompleksinin mühafizə edildiyi qoruq. Qoruq Qaradağ rayonunun Qobustan qəsəbəsində, paytaxt Bakıdan 56 km aralıda yerləşir. Burada eləcə də muzey fəaliyyət göstərir. Qobustan dünyanın rəsm mədəniyyətinin ilk ocaqlarından biri olduğu kimi, həm də qədim rəqs və musiqi mədəniyyətinin formalaşdığı ərazilərdən biridir. 



Dünyanın möcüzələrindən biri sayılır. İslam dinindən əvvəl Yanardağ atəşpərəstlərin dini inanc, sitayiş yeri olub. Bu abidə ilə bağlı çoxlu əfsanə, rəvayət mövcuddur.
Yanardağdan bir az aralıda, yəni 200 metr cənubda yerin altından zəif vulkan püskürür və ətrafa lillə qarışıq su səpələyir. Həmin vulkan suyu ilə bərabər yerdən çıxan kükürdlü qaza alışqan yaxınlaşdıranda, ani olaraq alovun yanmasını müşahidə etmək olar. Abidənin ətrafında yanan alov 10-15 metr hündürlüyədək qalxır. Qış fəslində alovun şöləsi daha aydın görünür.

Palçıq vulkanları

Maqmatik mənşəli vulkanlara nisbətən məhdud sahələrdə yayılmışdır. Palçıq vulkanlarına Azərbaycanda, 16000 km² ərazidə cəmlənmişdir! Təbiətin möhtəşəm və sirri açılmamış təzahürü bütün forma və çeşid müxtəlifliyi ilə qəsdən sanki burada canlanmışdır. Elə bu səbəbdən də Azərbaycan palçıq vulkanlarının diyarı hesab olunur. Azərbaycanda palçıq vulkanlarının ən çox yayıldığı ərazi Abşeron yarımadası, Şamaxı-Qobustan, Aşağı Küryan çökəkliyi, Bakı arxipelaqı və Gürcüstan sərhədləridir.

Eldar şamı

Eldar şamı (Pinus eldarica) endem ağac növü olub, dünyada təbii halda yalnız Azərbaycanda – Qabırrı çayının sağ sahilində, Elləroyuğu dağında bitir. 1910-cu ilin noyabrında qrafinya K.S.Uvarovanın təklifi ilə Qafqazda ilk qorunan ərazi olan Eldar şamı sahəsində 3,5 min hektar ərazidə botaniki yasaqlq elan edildi və qorunmağa başlandı.

Xəzər suitisi

Xəzər suitisi (Phoca caspica) pərayaqlıların yeganə nümayəndəsidir ki, Dünya okeanının ən kiçik suitisi kimi «Ginnes»in rekordlar kitabına daxil edilmişdir. Bu növ yalnız Xəzər dənizində yayılmış endem növdür. Adı Beynəlxalq Təbiəti Mühafizə İttifaqının «Qırmızı Siyahı»sına daxil edilmişdir.

Xəzər lələyi, Xəzər şeytanağacı 

Lələk cinsinə aid bitki növü. Arealı azalmaqda olan nadir növdür. Təkcə Azərbaycanda (Astara (Maşhan və Alaşa k. ətrafı), Lənkəran (Alekseevka k.) rayonlarında bitir. 

Xarı bülbül (ofris) 

Səhləbkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsidir. Xarı bülbül Azərbaycanın və dünyanın nadir endemik növüdür. Əsasən Qarabağ ərazisində rast gəlinir. Xüsusi gözəlliyi ilə seçilir.

Lənkəran güləbrişini 

Güləbrişin cinsinə aid bitki növü. Bitki yalnız Azərbaycanda, Talış meşələrində yayılmışdır. Lənkəran akasiyasının dekorativ əhəmiyyəti vardır, həm də yaxşı bal verən bitkidir. Ağac qabığı müəyyən miqdarda aşı maddələri saxlayır, həmçinin yerli əhali tərəfindən parçaların rənglənməsində də istifadə olunur. Qurudulmuş erkəkcik saplaqlarından xalq təbabətində öskürəyə qarşı istifadə edilir .

Şabalıdyarpaq palıd 

Fıstıqkimilər fəsiləsinin palıd cinsindən ağac növü.
Şabalıdyarpaq palıda yalnız Azərbaycanda Talış meşələrində və İsmayıllı rayonunda rast gəlinir. Ondan xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələrində istifadə olunur: tikintidə, dəmiryol şpallarının hazırlanmasında və s.

"Ərdəbil xalçası" və ya "Şeyx Səfi xalçası"

Təbrizdə toxunmuş "Ləçəktürünc" kompozisiyalı məşhur xalı (ölçüsü 56,12 kv. m, 1539-cu il, "Viktoriya və Albert" muzeyi, London) ornamental xalçaların ən gözəl nümunəsi, Təbriz xalçaçılıq məktəbinin şah əsəri. 1539-cu ildə Səfəvi hökmdarı I Təhmasibin sifarişi ilə Ərdəbil məscidi üçün toxunmuşdur. 1893-cü ildə həmin xalçanı ingilislər alaraq Londona aparmışlar. Uzun müddət dünyanın ən böyük xalçası olmuşdur.



Dünyanın ən uzunömürlü sakinlərindən biri (168 yaş) olmuşdur. Şirəli Müslimov 1805-ci ildə Lerik rayonunun Barzavu kəndində doğulub, 1973-cü ildə vəfat edib. Şirəli Müslümov 3 dəfə evlənmiş və 23 övlad sahibi olmuşdur. 1966-cı ildə Azərbaycan Kinostudiyası tərəfindən onun haqqında "Şirəli dağdan endi" adlı sənədli film çəkilmişdir. 136 yaşında qız atası olmuşdur. Uzun ömürlülüyünə göre Ginnesin Rekordlar Kitabına düşmüşdür.

Teymur Rəcəbov ( 1987)

Azərbaycanın aparıcı şahmatçılarından biri, beynəlxalq dərəcəli qrossmeyster (2001). Teymur Rəcəbov 14 yaşında ikən dünyanın ən gənc qrossmeysteri olma rekordunu yeniləmişdir və şahmat vunderkindi hesab olunur.

Mobil-diaqnoz

Dünyada ilk dəfə olaraq Azərbaycanda ürək-damar sistemində patoloji proseslərin yaranmasının gizli dövrünü mobil telefonlar vasitəsilə aşkar etmək mümkün olacaq.
Belə ki, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Kibernetika İnstitutununda ürək damar sistemində patoloji proseslərin yaranmalarının gizli dövrünün monitorinqini təmin edən küy analizi və robast proqram-aparat vasitəsinin nəzəri əsasları yaradılıb, mobil telefonlardan istifadə etməklə kütləvi istifadə üçün əlverişli imkanın mümkünlüyü göstərilib. Bu ilin axırına qədər mobil telefon vasitəsilə ürək-damar xəstəliklərinin gizli dövrünün monitorinqini və yaxud da belə şəxslərdə dinamikanın dəyişməsini izləmək mümkün olacaq. 

Korlar üçün mini kompyuter

Azərbaycan dünyada ilk dəfə kor və görmə qabiliyyəti zəif olan insanlar üçün mini-kompyuter hazırlanıb. “NeyroTex” şirkəti tərəfindən kor və görmə qabiliyyəti zəif olan insanlar üçün dünyada ilk dəfə olaraq səslə idarə edilən mini kompyuterin sınaq nümunələri istehsal edilmişdir. Yeni qurğu digərlərindən monitorun və klaviaturanın olmaması və bütün əmrlərin mikrofon vasitəsi ilə idarə olunması ilə fərqlənir. Mini kompyuter səsli əmrlər vasitəsilə, online rejimdə son yeniliklərlə tanış olmaq, elektron poçtdan istifadə etmək, elektron mətnləri səsləndirmək, bundan əlavə, telefon zənglərini qəbul etmək və onları cavablandırmaq kimi imkanlarla da təchiz olunub.

İlk dəfə brusellyoz müalicə olunub

Azərbaycanda baytarlıq mütəxəssisləri və alimlər brusellyoz əleyhinə yeni bioloji aktiv maddə yaratmışdır. Bu maddə dünyada ilk dəfə olaraq brusellyoz xəstəliyinə tutulmuş bütün növ heyvanların 7 gün ərzində 100 faiz sağalmasına səbəb olur. Yeni bioloji aktiv maddəyə 2008-ci ildə patent alınmışdır. 

İlk dəfə olaraq uşaq muzeyi 

Bakıda dünyanın ilk uşaq muzeyi yaradılacaqdır. Azərbaycan Xalçası və Xalq Tətbiqi Sənəti Dövlət Muzeyinin nəzdində yaradılacaq muzeydə uşaqlar üçün müxtəlif incəsənət nümunələri nümayiş etdiriləcəkdir. Yeni muzeydə, həmçinin uşaqlar üçün müxtəlif incəsənət növlərinin, xüsusilə dekorativ-tətbiqi incəsənət üzrə xalçaçılıq sənətinin təbliği diqqət mərkəzində olacaqdır.



Atəşgah alovun küləklə “oynadığı” yer də adlandırılır. Tarixi mənbələrdə yazıldığına görə, «Atəşgah» XVII-XVIII əsrlərdə təbii qazın çıxdığı əbədi, sönməz alovların yerində inşa edilmiş dünyanın nadir müqədəs ziyarətgahlarındandır. Məbədin ən erkən tikilişi təqribən eramızın 1713-cü ilinə aid edilir. Mərkəzi məbəd-səcdəgah isə 1810-cu ildə hindistanlı tacir Kançanaqaranın vəsaiti ilə tikilmişdir. «Atəşgah» Bakıya gələrək burada məskunlaşan və əslən şimali Hindistandan olan sinkhlər təriqətinə mənsub hind icması tərəfindən inşa edilmişdir.
Atəşgah dənizdən azacıq aralı, Abşeron yarımadasındakı Suraxanı kəndinin cənub-şərq qurtaracağında, neft mədənlərinin yaxınlığında yerləşir. 
Hazırda dünyada yalnız iki yerdə - Şimali Hindistanda və Azərbaycanda belə bir atəşgah mövcuddur.
Od Məbədi vaxtilə kimyaçı-alim Mendeleyevi, məşhur rus rəssamı Vereşşaqini, fransız yazıçısı Aleksandr Dümanı (ata), Nobel qardaşlarını, Cəvahirləl Nehrunu, İndira Qandini, dünyaşöhrətli kinorejissor Rac Kapuru, şərqşünas-alim Dornu və bir çox məşhur adamları valeh etmişdir. 

Çinar meşəsi

Avropada yeganə təbii çinar meşəsi Kiçik  Qafqazın qərb hissəsində - Azərbaycanın Zəngilan rayonundadır. Bəsitçay vadisində 117 hektar sahəni əhatə edir. Onun 107 hektarı  Bəsitçay Dövlət təbiət qoruğuna məxsusdur. Qoruq 1974-cü ildə yaradılmışdır.  Meşənin uzunluğu 15 km, eni isə 150-200 metrə çatır. Qoruğun əsas qeyri-adiliyi ondadır ki, onun ərazisində 1500 yaşı, 53 metr hündürlüyü, 4 metr diametr gövdəsi olan ağaclar qədimdən bu günədək qorunub saxlanılmışdır.
Təəssüf ki, hal-hazırda bu çinar meşəsi Ermənistan ordusu tərəfindən məhv olunmaq təhlükəsi ilə üz-üzədir.




Əshabi-Kəhf Azərbaycanın Naxçıvan şəhərindən təqribən 12 km aralı, İlandağ ilə Nəhəcir dağı arasındakı təbii mağarada ziyarətgahdır. Dünyanın nadir ziyarətgahlarından biridir. Eyniadlı yerin Kiçik Asiya və ya Fələstin ərazisində olması haqqında qədim dini ədəbiyyatlarda, o cümlədən müqəddəs Quranda məlumat var. Lakin aparılmış hərtərəfli araşdırmalara əsasən «Qurani-Kərim»də adı çəkilən ziyarətgah məhz Naxçıvana aiddir. 
Mağaranın quruluşu, təbii coğrafi şəraiti ilə tanışlıq buranın dünyanın ilkin yaşayış məskənlərindən biri olmasını söyləməyə imkan verir.

Miniatür kitab muzeyi 

Miniatür kitab muzeyinin açılışı  2002-ci il aprelin 23-də olmuşdur. Muzey YUNESKO-nun qərarı ilə dünyada hər il qeyd edilən Beynəlxalq kitab və müəllif hüquqları günündə Bakı şəhərində yaradılmışdır. . Muzey dünyada ilk özəl Miniatür Kitabları Muzeyidir.
Muzeyin ekspozisiyası 27 vitrində yerləşdirilmişdir. Vitrinlərə 60 ölkədə nəşr edilmiş 3750 miniatür kitab düzülmüşdür. Muzeyin kitab fondunda isə 5300-dən çox miniatür nəşr var. Bunları muzeyin yaradıcısı Zərifə Salahova iyirmi ildən artıq müddətdə toplamışdır.
Muzeyə gələnlər Azərbaycan, Rusiyada, ABŞ, Yaponiya, İngiltərə, Fransa, İtaliya, Almaniya, Çexiya, Slovakiya, Macarıstan, Kuba, isveçrə və keçmiş SSRİ respublikalarında nəşr edilmiş miniatür kitablarla tanış ola bilərlər.



Naftalan nefti Azərbaycanın ən qiymətli təbii sərvətlərindən biridir. Bu, dünyada yeganə neft olub öz müalicəvi əhəmiyyətinə görə əfsanəvi xarakter daşımaqla yanaşı, fiziki-kimyəvi xassəsinə görə başqa neftlərdən fərqlənir. Bu neft üçün əsas xarakter yüksək xüsusi çəkiyə malik olması, tərkibində yüngül fraksiyanın və bərk parafin karbohidrogenlərin olmamasıdır. Tərkibində kifayət miqdarda qətran olması su ilə möhkəm emulsiya əmələ gətirməsi naftalan neftini başqa neftlərdən fərqləndirir. Müalicəvi xassəsinə görə dünyada yeganə neft olan Naftalan nefti Azərbaycan Respublikasında Gəncə şəhərindən 50 km aralı Murov dağ silsiləsinin ətəyində yerləşir.
 Müalicəvi xassələrə malik olan Naftalan nefti sümük - oynaq, dəri, qadın xəstəliklərindən və uroloji xəstəliklər, əsəb, genikoloji, uroloji və dəri xəstəliklərinin, eləcə də qara ciyər xəstəliklərinin,oynaqların və dayaq hərəkət aparatına aid olan oynaqdan kənar yumşaq toxumaların müalicəsi üçün müstəsna vasitə kimi bütün dünyada məşhurdur. 

Şəki Xan Sarayı

Xanlıq dövründə həm də “Divanxana” adlanan bu sarayın tikilmə tarixi elmi ədəbiyyatda 1760-1765-ci illər hesab edilir. Dünyada öz orijinallığı ilə yeganə olan Şəki Xan Sarayının memarı Şirazlı Hacı Zeynalabdindir. Sarayın xüsusi tikinti üslubu vardır. Təkcə onu göstərmək kifayətdir ki, sarayın tikintisi zamanı bir dənə də olsun mismardan və ya hər hansı yapışdırıcıdan istifadə olunmamışdır. Xan Sarayı 2 mərtəbədən, 6 otaqdan, 4 dəhlizdən, 2 güzgülü eyvandan ibarətdir. Şəki Xan Sarayı, eyni zamanda, Azərbaycan rəssamlıq və xalq tətbiqi sənətinin nadir incilərindəndir. Sarayın rəssamlıq nümunələri bu günə qədər öz ecazkarlığını qoruyub saxlamışdır. Onun divarları müxtəlif mövzulu rəsmlərlə bəzədilmişdir. Saraya müxtəlif vaxtlarda naxış vurmuş rəssamlardan beşinin adı məlumdur. 

Xınalıq və xınalıqlılar

Xınalıqlılar Azərbaycanın etnik xalqlarından biridir.  Azərbaycandakı azsaylı xalqlar içərisində özünəməxsus etnoqrafik xüsusiyyətləri ilə seçilir. Bu etnos Qafqaz dil ailəsinə daxil olub, Şahdağ ətrafında yerləşmələrinə görə tarixi-etnoqrafik ədəbiyyatda «Şahdağ xalqları» adlandırılır. Xınalıqlılar Azərbaycanın ən qədim sakinlərindən sayılır. Bu etnos dünyada yeganə dilə və yaşayış məskəninə mənsubdur. Yəni dünyanın etnik xəritəsində ancaq bir Xınalıq kəndi və yeganə xınalıq dili mövcuddur ki, bu da Azərbaycanın Quba rayonuna məxsusdur.

Mənbə : www.azerbaijans.com

H.Ə.Əliyеv 1907-ci il dеkabr ayının 15-də Yеlizavеtpоl qubеrniyası, Zəngəzur qəzasının Cоmərdli kəndində (indiki Еrmənistan Rеspublikasının Sisian rayоnu) anadan оlmuşdur. Sоnralar Naхçıvan şəhərinə köçmüş, ağır həyat şəraiti 10 yaşından оnu muzdurluq еtməyə məcbur еtmişdir. 1924-cü ildə Naхçıvan Muzdurlar ittifaqının köməkliyi ilə fövqəladə qabiliyyətinə görə Kənd Təsərrüfatı Tехnikumunda охmaq üçün zəmanət almışdır. Tехnikumda охumaqla yanaşı, Gəncə qəzasında pambıq zərərvеricilirinə qarşı mübarizə üzrə təlimatçı işləməsi оna həyat təcrübəsi qazandırmış və 1930-cu ildə Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Institutuna daхil оlmağa kömək еtmişdir. Vaхtından qabaq 1932-ci ildə təhsilini başa vurmaqla həmin institutun pambıqçılıq kafеdrasında aspiranturaya qəbul оlunmuşdur. Paхlalı bitkilərin yaşıl kütlələrinin pambıq bitkilərinə gübrə kimi təsiri sahəsində apardığı ilk tədqiqat işləri оnun tоrpaqşunas, aqrоbоtanik, еkоlоq və cоğrafiyaçı kimi gələcək fəaliyyətinin istiqamətlənməsinə səbəb оlmuşdur. 1944-cü ildə yaralanaraq оrdudan təхris оlunan Əliyеv namizədlik dissеrtasiyasını müdafiə еdir və az sоnra «Tоrpaqşünaslıq və Aqrоkimya Institutu»nun еlmi işlər üzrə dirеktоr müavini təyin оlunur. 1949-1952-ci illərdə Nəbatat Institutunun dirеktоru işləyərkən səkkiz cilddlik «Azərbaycanın flоrası» əsərinin hazırlanması və çap еtdirilməsinə böyük zəhmət çəkmişdir. 1963-cü ildə H.Ə.Əliyеvin təşəbbüsü ilə Azərbaycan SSRI Təbiəti mühafizə cəmiyyəti yaradılmış və 20 ildən yuхarı оnun rəhbərliyi altında fəaliyyət göstərmişdir. Оnun rəhbərliyi altında «Azərbaycan təbiəti» jurnalının nəşri təşkil еdilmiş, Azərbaycanın «Qırmızı kitab»ı tərtib оlunmuşdur. 1965-ci ildə H.Ə.Əliyеv «Böyük Qafqazın tоrpaqları və оnların səmərəli istifadəsi (Azərbaycan daхilində)» mövzusun- da dоktоrluq dissеrtasiyası müdafiə еdərək kənd təsərrüfatı еlmləri dоktоru alimlik dərəcəsi alır. 
 1952-1960-cı illərdə akadеmik H.Ə.Əliyеv Böyük Qafqaz ərazisində tоrpaqların gеnеtik-cоğrafi cəhətdən öyrənməklə «Azərbaycanda qəhvəyi mеşə tоrpaqların yayılması» (1957), «Azərbaycanda qara tоrpaqların yayılmasına dair» (1958), «Yüksək dağlıq zоnada tоrflu tоrpaqların bəzi хüsusiyyətləri» (1959), «Böyük Qafqazın şərq hissəsinin qəhvəyi mеşə tоrpaqları» (1962), «Çəmən qəhvəyi tоrpaqlar» (1962), «Böyük Qafqazın tоrpaqları» və bir sıra digər əsərlər nəşr еtdirmişdir. «Böyük Qafqazın şimal-şərq hissəsinin qəhvəyi mеşə və mеşə-bоzqır tоrpaqları» (1964) əsərində о mеşə, mеşəbоzqır, alp-subalp zоnasında çimli dağ-çəmən, dağ-çəmən bоzqır, açıq bоz, dağ-mеşə-bоzqır tоrpaqlarını dərindən öyrənməklə bu tоrpaqların еrоziya prоsеsinin təsirindən хüsusi mоrfоgеnеtik хüsusiyyət qazanmasını müəyyən еtmişdir. 
H.Ə.Əliyеv Azərbaycanda tоrpaq-еrоziya tədqiqatlarının planlı surətdə aparılmasının ilk təşəbbüskarlarından biri оlmuşdur. Еrоziya istiqamətində aparılan tədqiqatların nəticələri «Azərbaycan SSRI-nin tоrpaqları» (1953) mоnоqrafiyasının H.Ə.Əliyеv tərəfindən yazılmış «Böyük Qafqazın tоrpaqları» bölməsində öz əksini tapmışdır. Akadеmik ilk dəfəоlaraq şabalıdyarpaq palıd kimi rеlikt bitkinin yayılma arеalını müəyyən еtmişdir. H.Ə.Əliyеvin rəhbərliyi altında aparılmış еlmitədqiqatların nəticəsi оlaraq rеspublikamızda bеcərilməyən 50 min hеktar sahədə üzüm plantasiyalarının yaradılması üçün tоrpaq ayrılmışdır. Ilk dəfə оlaraq akadеmikin rəhbərliyi altında F.A.Həsənlinin 1977-ci ildə apardığı tоrpaq tədqiqatları nəticəsində 4 min hеktar sahədə Lеrik və Yardımlı rayоnları ərazisində üzüm bağları salınmış və Züvand çökəkliyində sınaq məqsədilə badam bağı yaradılmışdır. H.Ə.Əliyеvin təbiətin qоrunması sahəsində apardığı uzunmüddətli tədqiqat işlərirnin nəticəsi оlaraq yazdığı «Həyəcan təbili» (1982) əsəri хalqımızın stоlüstü kitabına çеvrilmişdir. M.Y.Хəlilоvla birlikdə yazdığı «Yaşıl sərvətlərin kеşiyində» (1982) və «Təbiətin yaşıl libası»əsərləri хalqımızda təbiətə məhəbbət baхımından ən gözəl əsərlərdəndir. Akadеmik H.Ə.Əliyеv apardığı hərtərəfli еlmi-tədqiqat işlərinə görə ABŞ-ın Tuksоn Univеrsitеtinin fəхri dоktоru sеçilmişidr. Azərbaycanın görkəmli alimi H.Ə.Əliyеv öz əməlləri ilə хalqımızın qəlbində əbədi yaşayacaqdır. 

Muxtar respublikanın ərazisi təbii şəraitinə görə Azərbaycanın digər bölgələrindən kəskin surətdə fərqlənir və bu, bölgənin heyvanlar aləminin son dərəcə zənginliyində əksini tapır. Buradakı heyvanların növ tərkibi və miqdarı Azərbaycan faunasının 60-80%-ni təşkil edir. Muxtar respublikanı endemik və yeni növlər məskəni adlandırmaq olar; yalnız bu əraziyə xas olan çoxsaylı endemik və relikt, hətta elm üçün yeni olan heyvan növləri mövcuddur. Belə çoxsaylılıq ərazidə rast gəlinən bütün heyvan qruplarında nəzərə çarpır. Buna görə də Naxçıvan MR ərazisi hələ qədimdən yerli və bir sıra xarici alimlərin marağına səbəb olmuşdur. Muxtar respublikanın heyvanlar aləmi XIX əsrin 2-ci yarısından başlayaraq tədqiq olunur. Bir sıra xarici və rus alimlərinin Cənubi Qafqazda cücülərin öyrənilməsi ilə əlaqədar apardıqları tədqiqatlar nəticəsində toplanmış materiallarda Naxçıvan bölgəsinə, xüsusilə Ordubad rayonuna daha çox diqqət yetirilirdi. Sonralar, 1911-ci ildə alman alimi Y.Miller Ordubad rayonundan xeyli kəpənək növü toplamışdı. Bu alimlər bölgədə 117, Azərbaycan alimləri isə əlavə olaraq 813 kəpənək növü aşkar etmişlər; bunların 150 növü yalnız Naxçıvan MR ərazisi üçün səciyyəvidir. S.Ə. Əliyev Azərbaycanda yayılan 716 növ sovkadan 134 növünün Naxçıvan ərazisində yayıldığını qeyd etməklə, onların geniş elmi təhlilini vermişdir (1975). Ərazidə 4 növ qulağagirən, 3 növ yüyürük (1 növü elm üçün yeni), 4 növ dəvədəlləyi, 67 növ düzqanadlı (4 növü elm üçün yeni) və 75 növ cırcırama, 480 növ yarımsərtqanadlı (7 növü endemik) qeydə alınmışdır. Burada yayılmış 2250 böcək növünün 25 növü Cənubi Qafqaz üçün, 51 növü isə Naxçıvan bölgəsi üçün endemikdir. Böcəklər içərisində faydalı sayılan 46 parabüzən növündən 39-una Naxçıvan ərazisində rast gəlinir. Ərazidə kənd təsərrüfatı heyvanları və insanlar arasında bir sıra qorxulu yoluxucu xəstəliklər yayan 42 növ nəm milçəyi qeydə alınmışdır; bunun 5 növü elm üçün yeni, 10 növü endemikdir. 
Muxtar respublikanın çay və göllərində 23 növ balıq aşkara çıxarılmışdır: Kür altıağızı, Kür qumlaqçısı, Araz xramulyası, Kür şirbiti, Cənubi Qafqaz gümüşçəsi, qaraqaş, Şərq qıjovçusu, Cənubi Qafqaz yastıqarını, anqor çılpaqcası, zərtəpər, qızılxallı balıq, xəşəm (h ə ş ə m), mursa, çəki, naxa və s.
Naxçıvan MR-də suda-quruda yaşayanların (amfibiyaların) 5 növü (yaşıl quru qurbağası, Şelkovnikov qurbağası, göl qurbağası, qısaayaq qurbağa və Kiçik Asiya qurbağası), sürünənlərin 19 növü (Xəzər tısbağası, quru tısbağası, Qafqaz kələzi, yovşanlıq girdəbaşı, zolaqlı kərtənkələ, ilangöz kərtənkələ, ştraux, Cənubi Qafqaz kərtənkələsi, koramal, cılız koramal, kor ilan, kiçik yatağan, adi suilanı, İran suilanı, suilanı, xaltalı kontiya, kələz ilan, gürzə, Naxçıvan gürzəsi) qeydə alınmışdır.
Azərbaycan Respublikasında qeydə alınmış 343 növ quşun yarıdan çoxuna (190 növ) muxtar respublika ərazisində rast gəlinir. Ərazinin belə zəngin aviafaunaya malik olması, hər şeydən əvvəl onun landşaft quruluşunun rəngarəngliyi, yəni burada yarım-səhra, dağ səhra, meşə, qayalıq və dərələrin, quru çöl və Arazboyu kolluqların, bağların və vahələrin, subalp və Alp çəmənlərinin mövcudluğu ilə əlaqədardır. Burada səciyyəvi quşlardan qırmızıbaş alaçöhrə, solğun zəvzək, oxuyan silva, doydağ, çillər, Suriya ağacdələni, muymul, kəklik, Xəzər uları, quzuqapan və s. göstərmək olar. Ərazidə məməlilərin 53 növü məlumdur. Bunlar 4 qrupa bölünür: cücülərlə  qidalanan məmə1i1ər - adi kirpi, kiçik qonurdiş, ağqarın ağdiş, uzunquyruq ağdiş, kiçik ağdiş, su kutoru; yarasalar - böyük nalburun, nalburun, blazaus, uzunqanad yarasa, palazqulaq yarasa, cırtdan yarasa, payız palazqulağı; yırtıcı  məməlilər - çaqqal, canavar, tülkü, qonur ayı, qaban, gəlincik, ağdiş dələ, bəbir, porsuq, qamış pişiyi, manul, vaşaq; cütdırnaqlı - məməlilər cüyür, bezoar keçisi, muflon, dağ qoyunu; gəmirici məməlilər - boz dovşan, meşə süleysini, kiçik ərəb dovşanı, qara siçovul, boz siçovul, səhra siçovulu, Qafqaz siçanı, meşə siçanı, Asiya dağ siçanı, Vinoqradov qum siçanı, adi korca, dağ korcası, sugöl siçanı, tirəndaz.

Azərbaycan və Rusiyada bütünlükdə neft işinin inkişafında Azərbaycan neft maqnatları xüsusi müsbət rol oynamışlar. Bunlar arasında Hacı Zeynalabdin Tağıyevin (1838-1924), Musa Nağıyevin (1842-1919), Şəmsi Əsədullayevin (1840-1913), Əjdərbəy Aşurbəyovun (1855-1921), İsabəy Hacınskinin (1861-1919), Murtuza Muxtarovun (1855-1920) böyük xidmətlərini qeyd etmək lazımdır. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində Bakıda bir neçə məşhur xarici şirkətlər də (Nobel qardaşları, Rotşildlər, Mantaşev, Şibayev və Unanov) fəaliyyət göstərmişdir.Bunlar arasında Nobel və Rotşildlər qardaşlarının şirkəti daha məşhur olmuşdur. 

Hacı Zeynalabdin Tağıyev

Rusiyada və bütün müsəlman dünyasında tanınmış və hörmətli neft maqnatlarından biridir. Kasıb ailədə doğulmuş, çətin, lakin sadə bənnadan milyoner biznes adamına qədər şərfli yol keçmişdir. 1875-ci ildə əsası qoyulmuş “H.Z.Tağıyev” firması güclü neft sənaye birliyinə çevrilmişdi və 25 il ərzində neft işinin bütün sahələrini özündə birləşdirmişdi. Tağıyev milli iqtisadiyyatın bütün sahələrinə: neftçıxarmaya, ticarət mərkəzlərinin, un üyüdən fabriklərin tikintisinə, balıqçılığa və s. sərmayə qoymuşdu. 
1897-ci ildə onlar tərəfindən “Lifli materialların emalı üzrə Qafqaz səhmdar cəmiyyətini” yaradıldı. Digər yerli sahibkarlarla ticarət əməliyyatlarının aparılması üçün 1914-cü ildə Bakı kommersiya bankının əsasını qoydu və bu bankın idarə heyətinin nümayəndəsi seçildi. 1916-cı ildə Tağıyev Azərbaycanda və Dağıstanda fəaliyyət göstərən “Tağıyev balıq sənayesi səhmdar cəmiyyətinin” əsasını qoydu. 

Musa Nağıyev

Tanınmış neft maqnatıdır. Son dərəcə ehtiyacı olan ailədə doğulmuş, iti zəkası və bacarığı sayəsində milyoner olmuşdur. Əgər 1915-1916-cı illərdə Tağıyevin kapitalı qızılla 6 milyon rubl təşkil edirdisə, Nağıyevin kapitalı dəfələrlə çox dəyərləndirilirdi. M. Nağıyav Bibi-Heybət buxtasının qurudulması üzrə ortaqlığın təsis olunmasına, quruma üzrə kifayət qədər tez aparılan tikinti işlərinə xeyli pul vəsaiti ayırmışdı (1917-ci ilə qədər layihə işlərinin 70%-i həyata keçirilmişdi). 

Şəmsi Əsədullayev

Təkcə Bakıda deyil, həm də onun hüdudlarından uzaqda tanınmış neft maqnatı və nüfuzlu iş adamı olmuşdur. Şəmsi neft bumunun, ağıl və bacarığının sayəsində milyoner oldu. 1893-cü ildə o, 500 rubl kapitalı olan “Şəmsi Əsədullayev” neftçıxarma firmasını yaratdı, 1913-cü ildə isə onun firmasının kapitalı artıq 10 milyon rubl təşkil edirdi. Əsədullayevə məxsus dəniz gəmiləri Xəzər dənizini və Volqanı yarıb keçirdi; Şəmsi neft və neft məhsullarının daşınması üçün gəmilərin tonnajı üzrə yalnız Nobel firmasına güzəştə gedirdi. Beləliklə, Xəzərdə “Zərdüşt” Nobel gəmisi görünəndən sonra Əsədullayev neftdaşıyan, üç “A”- Asiya, Afrika və Amerika adlanan üç tanker aldı. 1907-ci ildə Nobel firmasında neft kəmərlərinin ümumi uzunluğu 17 verst, Ş. Əsədullayevdə isə 12, 5 verst təşkil edirdi. O, Rusiyada, Türkiyədə, İranda və Avropanın bəzi ölkələrində öz nümayəndəliklərini açdı. 

Neft maqnatı, Bakıda Aşurbəyovların böyük sülaləsinin parlaq nümayəndəsidir. Öz ağlı, hörməti və böyük var-dövləti sayəsində yerli və Rusiyanın adlı-sanlı adamları içərisində çox hörmətli şəxs idi. Aşurbəyov 1888-ci ilin oktyabrının əvvəlində İmperator III Aleksandrı Bakıya gəlişində salamlayanlar arasında idi. XIX əsrin sonuna Aşurbəyov neft işi ilə məşğul oldu: 1893-cü ildə Sabunçuda onun quyularından birindəki neft fontanı Əjdər bəyi milyonerə çevirdi. Bundan sonra o, daha 5 neft quyusu əldə edir. Onlardan ikisini özü idarə edir, qalan üçünü isə çarter üzrə: ikisini “Nobel qardaşları” firmasına, birini isə “S.M.Şibayev” firmasına icarəyə verir. Başqa neft maqnatları kimi Ə.Aşurbəyov da inqilaba qədər Bakının iqtisadi, sosial və mədəni inkişafında mühüm rol oynamışdı. 

Murtuza Muxtarov

Neft maqnatıdır; kasıb ailədən çıxmış, fəhləlikdən briqadirliyə, sonra isə firma sahibinə qədər çətin bir yol keçmişdir. Digər Bakı milyonerləri kimi neftin sayəsində varlanmışdı, lakin neft istehsalı üçün müasir texnologiya və avadanlıqlar onun adı ilə bağlıdır. O, xüsusi təhsil almadan özü öyrənmiş istedadlı ixtiraçı idi. Onun “Muxtarov” adı ilə ixtira etdiyi qazma aləti bütün dünyada məşhur idi və bir çox ölkələrə ixrac olunurdu. (Rusiyanın podrat qazması və mexaniki emalatxanalarının iri cəmiyyətlərinə “Murtuza Muxtarov” cəmiyyətindən başqa “Molot”, “Rapid”, “Votan” və “Robur” kimi cəmiyyətləri də əlavə etmək olar.) 

Nobel qardaşları

“Nobel qardaşlarının neft istehsalı ortaqlığı” firmasının ( “Nobel qardaşları” firması) əsasının qoyulması 1879-cu il 18 may tarixinə təsadüf edir, lakin İsveç ailəsinin Abşeronda fəaliyyəti daha öncə başlayıb (1879-cu ildə imperator II Aleksandr tərəfindən “Branobel” teleqraf ünvanlı “Nobel qardaşlarının neft istehsalı səhmdar ortaqlığı” yaradılıb və təsis olunub). 
Artıq 1873-cü ildə Nobel qardaşlarından böyüyü – Robert (1829-1896-cı illər) ortancıl qardaş Lüdviqdən (1831-1888-ci illər) alınmış tüfəng qundaqları üçün ağac tədarükü ilə bağlı tapşırıqla bağlı Qafqazda idi. Abşeron yarımadasında “neft” vəziyyətini tez qiymətləndirərək, Robert onda olan kapitalı neft işinə yatırır. Bu əlbəttə ki, riskli iş idi, lakin onun Finlandiyada ağ neft ticarətinin təşkili ilə bağlı müəyyən təcrübəsi var idi. Robert hesab edirdi ki, neft işi perspektivlidir, çünki Rusiya bazarı idxal (amerikan) neft məhsulları ilə doludur. 
1875-ci ildən başlayaraq, Nobel qardaşlarının Azərbaycan neft sənayesində fəaliyyəti fəallaşır. Yaradıcıları (təsisçiləri) Robert, Lüdviq və Alfred (1833-1896-cı illər) Nobel və başqaları olan firmanın əsas kapitalı fəaliyyətinin birinci ilində 3 mln. rubl təşkil etdi. Firmada neft yatağının müəyyən olunmasından son neft məhsullarının satışınadək bütün proseslərə qardaşlar nəzarət edirdilər. 
Təkcə 1894-cü ildə “Nobel qardaşları” firması 21 müqavilə əsasında 10 mln. puda yaxın neft yanacağı alıb yığmışdır. Bu fəaliyyətlər nəticəsində XIX əsrin sonlarına L.Nobel Rusiyanın əsl “mazut kralına” çevrilmişdir. 
Nəticədə “Nobel qardaşları” firmasının Abşeronda, Bakıdakı fəaliyyəti Rusiya neft sənayesinin bütün sahələrinin sürətlə inkişaf etməsinə impuls verdi. Bakı neft rayonu sonradan Nobellərin “neft imperiyası” adlandırılmış əzəmətli binanın ucalması üçün təməl oldu. 
1900-cü ildə “Nobel qardaşları” firmasının və Rotşildin “Xəzər-Qara dəniz cəmiyyətinin” payına hasilatın 21%-i və Bakıdan neft ixracının 40%-i düşürdü. Həmin ilin əvvəllərində 6 ən iri neft emalı zavodu ağ neftin hamısının 44%-ni hasil edirdisə, təkcə “Nobel qardaşları” firmasına bunun 22%-dən çoxu məxsus idi. 
1914-1917-ci illərdə “Nobel qardaşları” firması 30 mln. rublluq əsas kapitala, 13-dən artıq zavoda (o cümlədən, 6 neft emalı zavoduna) malik idi, 1916-cı ildə onun ümumi neft hasilatı isə 76 mln. pul neft təşkil etmişdir. 
Beləliklə, hal-hazırda dünyanın ən mötəbər mükafatı olan Nobel mükafatının maddi bazasının əsas hissəsini Bakı neftindən əldə olunmuş sərmayə təşkil edir.

Parisdə Bank evinin həmsahibləri olan Rotşild qardaşları XIX əsrin 70-ci illərinin sonundan etibarən Rusiya neft mədənləri ilə maraqlanırdılar. Ancaq yalnız 16 may 1883-cü ildə iflasa uğramış Batumi neft sənayesi və ticarət cəmiyyətinin bazasında Bakıda yeni firmanın – “Xəzər-Qara dəniz neft sənayesi və ticarət cəmiyyəti” (“Xəzər-Qara Dəniz Cəmiyyəti” adlanacaqdır). Firma təsis edildiyi tarixdən etibarən, 135 kiçik və orta müəssisədən Rusiyanın içərilərinə və xarici ölkələrə göndərmək üçün ağ neft alaraq fəaliyyətini sürətlə inkişaf etdirirdi. Üstəlik, Rotşildlər ağ neftin komisyon satışı ilə bağlı müqavilələri müəyyən müəssisələrlə güzəştli əsaslarla bağlayırdı, bu da nəticə etibarı ilə aşağıdakılara gətirib çıxarırdı: 1884-cü ildə firma tərəfindən Bakıdan xaricə daşınmış məhsulun miqdarı 2,4 milyon pud idisə, 5 ildən sonra bu rəqəm təxminən 30 milyon puda çatmışdı. Rotşildlərin şöhrətlənməsi üçün Bakıdan Antverpenə ağ neft daşıyan “Ferqüsson” neft daşıyan paroxod məhək daşı rolunu oynadı; daha sonralar ağ neft hətta Londona tədarük edilirdi (“Ferqüsson” gəmisi İsveçdəki Motala şəhərində zavodda inşa edilmişdi; əvvəllər bu zavodda Nobellərin “Zərdüşt” gəmisi inşa edilmişdi). 
Qeyd etmək lazımdır ki, Rotşildlər Rusiya seyflərində 6 milyon qızıl pula və 25 milyon frank ilkin kapitala malik olmaqla özlərinə məxsus fəallıqla işə başladılar. 
“Xəzər-Qara Dəniz Cəmiyyəti” əldə etdiyi uğura görə Rotşildlərin (əvvəllər Nobellərin) Rusiyanın yuxarı hakimiyyət dairələrində malik olduqları əlaqələrə minnətdar olmalıydı. “Nobel qardaşları” firması ilə bərabər Rotşildlərin “Xəzər-Qara Dəniz Cəmiyyəti” 80-ci illərin sonunda Rusiyanın neft işində liderlik edən neft firmalarından birinə çevrildi. 
Qeyd etmək yerinə düşər ki, Rotşildlərin “Xəzər-Qara Dəniz Cəmiyyət”i, Zaqafqaziya dəmir yollarında mövcud sayı (600 ədəd) açıq-aşkar tələb edilən daşıma vasitələrinə tələbi ödəmək üçün kiyayət etməyən məxsusi vaqon-sisternləri yerləşdirmək icazəsi almaqla 1887-ci ildə 300 vaqon-sistern yerləşdirmişdi; o cümlədən ildə 6% ödəməklə 5 illik müddətə götürülən borcun ödənilməsi şərti ilə 1500-dən artıq vaqon-sisternin quraşdırılması üçün bir çox zavod sahiblərinə kredit buraxmışdı (2 milyon rubl). Bu, onunla nəticələndi ki, artıq 1888-ci ilin dekabrında Bakıya göndərilən ağ neft doldurulmuş 3932 vaqondan Rotşildlərin firması 1800-ü qəbul etdi.
Mənbə: http://www.azerbaijans.com/

Azərbaycanda neft hasilatı haqqında məlumatlar erkən orta əsr alim və səyyahlarının əsərlərində dəfələrlə qeyd olunmuş və bu qeyri-adi məhsulun böyük gəlirlər gətirdiyi bildirilmişdir. Lakin o dövrlər neft ancaq məişətdə yanacaq kimi, tibbi və hərbi məqsədlər üçün istifadə olunurdu. XVIII-XIX əsrlərin sənaye inqilabı neftə tələbatı kəskin artırdı və onu ölkənin inkişafı üçün birinci dərəcəli əhəmiyyətə malik strateji məhsula çevirdi. Dünyada neft "bum"u başladı. Azərbaycanın neftçıxarma sahəsinə xarici sərmayə axını başladı. Qədim neftçıxarma ənənələrinə malik Bakı qazma, neftçıxarma və neft emalı sahəsində ən yeni texnologiyaların ixtirası və ilkin tətbiq meydanına çevrildi. Hələ XIX əsrin ortalarında neftçıxarmada dönüş yaranmış və dünyada ilk dəfə olaraq 1847-ci ildə Bibiheybətdə, sonra isə Balaxanıda texnikanın tətbiqi ilə ilk neft quyuları qazılmışdır. 1901-ci ildə Azərbaycan 11,5 mln ton neft hasil edərək dünyada birinci yerə çıxmışdır (ABŞ-da həmin ildə 9,1 mln ton neft hasil edilmişdir). 
XIX əsrin 70-ci illərindən etibarən Azərbaycan neft sənayesinə xarici kapitalın güclü axını başlanmışdır. Neft sənayesinin inkişafı yerli sahibkarların böyük bir nəslini yetişdirmişdir. 
Neftçıxarmanın inkişafının ikinci mərhələsi 1920-ci ildə Azərbaycanda neft sənayesinin milliləşdirilməsindən sonra başlayır və 1949-cu ildə açıq dənizdə "Neft Daşları" yatağının kəşfi dövrünü əhatə edir. Axtarış-kəşfiyyat işlərinin genişləndirilməsi ilə əlaqədar Azərbaycanda bir sıra yeni neft yataqları (xüsusilə Qala, Buzovna-Maştağa və s.) aşkar edilib istismara verilmiş və neft hasilatı 1941-ci ildə 23,6 mln. tona çatdırılmışdır ki, bu da o dövrdə SSRİ-nin neft hasilatının 76%-ni təşkil edirdi. 
1941-ci ildə Azərbaycanın neft hasilatı tarixində (2006-cı il istisna olmaqla) maksimum miqdarda - 23,5 mln ton neft çıxarılmışdır və bu da bütün keçmiş Sovetlər Birliyi neftinin 71,4 %-ni təşkil etmişdir. Belə yüksək hasilat SSRİ-nin İkinci Dünya Müharibəsindəki qələbəsini təmin etmiş, xalq təsərrüfatının qarşısında duran bir çox məsələlərin həllində neftin xüsusi rolunu daha da artırmışdır.

Azərbaycanda dünyada ilk dəfə olaraq dənizdə neftin çıxarılmasına başlanılmış və Xəzərin Azərbaycan sektorunda bir-birinin ardınca "Gürgan-dəniz", "Pirallahı", "Çilov adası" kimi yataqların mənimsənilməsinə başlanılmışdır. 1949-cu ilin 7 noyabrında açıq dənizdə sahildən 40 km və Bakıdan 90 km aralı "Neft Daşları" yatağının aşkar edilməsi Azərbaycanı və Xəzəri bütün dünyada məşhur etdi. 
1950-ci ildə "Neft Daşları" yatağının istismara verilməsi ilə Azərbaycanda dəniz neft sənayesinin inkişafı ili başlanmış və bu, 1969-cu ilə kimi davam etmişdir. Bu mərhələdə dəniz geoloji-kəşfiyyat işləri genişlənmiş, bir sıra neft və qaz yataqları aşkar edilib istismara verilmişdir, dəniz qazma işlərinin (o cümlədən axtarış - kəşfiyyat qazmasının), hidrotexniki neft qurğularının tikilməsinin texnika və texnologiyası, dənizdə neftçıxarmanın infrastrukturu inkişaf etdirilmişdir.
Bu mərhələdə quru sahələrində də bir sıra yeni neft və qaz-kondensat yataqları aşkar edilib istismara verilmişdir (Kürovdaq, Mişovdaq, Kürsəngə, Qarabağlı, Qalmaz, Qaradağ və s.). Bu dövrdə əsasən "Neft Daşları"nın və digər yataqların intensiv surətdə işlənilməsi və istismarı həyata keçirilmişdir. Dünya təcrübəsində ilk dəfə açıq dənizdə estakada dirəkləri üzərində dəniz mədəni tikildi. Burada kompleks mühəndis və elmi-texniki tədbirlərin tətbiqi nəticəsində külli miqdarda kapital qoyuluşuna, metala qənaət edilərək yüksək əmək məhsuldarlığına, neftin hər bir tonunun maya dəyərinin aşağı düşməsinə nail olunmuşdur.
1970-ci ildə "Xəzərdənizneft" İstehsalat Birliyi (İB) yaranmışdır.
Bu tarixə kimi Xəzər dənizində istifadə olunan texniki vəsait yalnız dənizin dərinlikləri 40 m-ə qədər olan sahələrdə işləməyə imkan verirdi. Həmin dövrdə Xəzərin Azərbaycan sektorunda 40 m-ədək dərinlikdəki perspektivli sahələrdə demək olar ki, bütün neft-qaz yataqlarının hamısı aşkar olunmuşdu. Dənizdə neft və qazın hasilatının artırılması daha böyük dərinliklərdə yatan neft və qaz yataqları ilə bağlı idi. 
1970-80-ci illərdə Azərbaycana 75 növdə 400-dən çox ağır yük qaldıran kran gəmisi, boruçəkən gəmilər, seysmik, sərnişin və s. gəmi növləri gətirildi. Xəzərdə 2500 t gücündə "Azərbaycan" kran gəmisi işə başladı. Bundan başqa, ilk vaxtlarda dənizin 70 m dərinliyində olan sahələrdə geoloji-kəşfiyyat işləri aparmaq üçün "Xəzər" tipli özüqalxan, sonralar isə dənizin 200 m dərinliyindəki sahələrdə işləməyə imkan verən "Şelf" tipli yarımdalma üzən qazma qurğularının alınması nəticəsində dənizin daha dərin sahələrində zəngin neft və qaz yataqlarının kəşf olunmasına imkan yarandı. Nəticədə 60-cı illərin sonu ilə müqayisədə yeni 8 neft və qaz yataqları kəşf edildi, neft ehtiyatları iki, qaz ehtiyatları isə üç dəfə artırıldı. 
1975-ci ildə neft və qazın ümumi hasilatı 27,1 mln. t-a (şərti yanacaq) çatdırıldı. 80-ci illərdə üzən qazma qurğularının sayı 11-ə çatdı və onlardan istifadə nəticəsində, indi Azərbaycan neftinin əsas hissəsini təşkil edən dənizin 80-350 m dərinlkdə yatan zəngin neft ehtiyatlarına malik olan yataqlar kəşf olundu (Günəşli, Çıraq, Azəri və b.).
1970-ci illərin sonu 1980-ci illərin əvvəllərində dənizin 80-350 metr dərinliklərində indi adları bütün dünyada məşhur olan "Azəri", "Çıraq", "Kəpəz" və hazırda Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti (ARDNŞ) neftinin 60 faizdən çoxunu verən "Günəşli" kimi yataqlar aşkar edildi. 
1994-cü ilin 20 sentyabrında "Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda "Azəri", "Çıraq" və "Günəşli" (suyun dərin hissəsi) yataqlarının birgə işlənməsi və hasilatın pay bölgüsü haqqında", sonradan "Əsrin müqaviləsi" adını almış Sazişin imzalanması həyata keçirildi. Bu müqaviləni dünyanın 8 ölkəsindən 11 iri neft şirkəti imzalamışdır. 
1999-cu il aprelin 17-də müstəqil Azərbaycanın tarixində fövqəladə əhəmiyyətli daha bir hadisə baş vermişdir. Azərbaycan, Gürcüstan və Ukrayna Prezidentlərinin iştirakı ilə Bakı-Supsa neft kəməri və Gürcüstanın Qara dəniz sahilindəki Supsa ixrac terminalı istismara verilmişdir. "Çıraq" yatağından hasil olunan neftin Supsa limanından dünya bazarlarına ixracına başlanmış və ilk dəfə olaraq Azərbaycan nefti şimala yox, qərbə istiqamət götürmüşdür.
Xəzərin Azərbaycan bölməsindəki neft və qaz yataqları 1999-cu il noyabrın 18-də ATƏT-in İstanbul Zirvə görüşünün gendişində Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə Cümhuriyyətinin Prezidentləri "Xam neftin Azərbaycan Respublikası, Gürcüstan və Türkiyə Cümhuriyyətinin ərazilərilə Bakı-Tibilisi-Ceyhan (BTC) əsas ixrac boru kəməri vasitəsilə nəql edilməsinə" dair saziş imzalamışlar. Eyni zamanda Azərbaycan Respublikası, Gürcüstan, Türkiyə Cümhuriyyəti, Qazaxıstan Respublikası və ABŞ tədəfi bu layihəni dəstəkləyən "İstanbul Bəyannaməsini" imzalamışlar. Bununla da Azərbaycanın uzunmüddətli siyasi, iqtisadi mənafelərinin təmin edilməsi, genişmiqyaslı beynəlxalq əməkdaşlığın həyata keçirilməsi, eyni zamanda regionda sülhün, sabitliyin və təhlükəsizliyin bərqərar edilməsi üçün mühüm addım atılmışdır.
Dünyanın ən iri və aparıcı dövlətlərinin neft şirkətlərilə belə bir Sazişin imzalanması Azərbaycan xalqı üçün böyük uğur idi. Saziş demək olar ki, bütün dünya dövlətlərinin Azərbaycana inamını artırdı və sonradan dünyanın ən böyük və tanınmış neft şirkətlərinin ölkəyə sərmayə qoyuluşuna şərait yaratdı. 
2001-ci ildə Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondu (ARDNF) yaradılmışdır. Bundan sonra neftdən əldə olunan bütün gəlirlər məhz burada toplanır. Fondun əsas məqsədi təbii sərvətlərin indiki və gələcək nəsillər arasında ədalətlə bölüşdürülmәsidir. Digər bir mühüm amil isə makroiqtisadi sabitliyin təmin olunması və yerli pul bazarının getdikcə artan xarici valyuta axınından qorunmasıdır. 
Hazırda Azərbaycanda gün ərzində 24 min ton neft hasil edilir. Proqnozlara əsasən, 20 il ərzində neftin və qazın hasilatı ilə ixracından əldə olunacaq ümumi gəlir 200 milyard ABŞ dolları civarındadır.